د)جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق

بررسی حیازت مباحات در قوانین موضوعه ایران به همراه مطالعه منابع فقهی اهل سنت با تطبیق و تطابق موارد آن با مسائل مستحدثه روز و نوین جامعه اسلامی، جنبه‌های نوآوری و جدید بودن تحقیق را تشکیل می‌دهند.

ه) اهداف مشخص تحقیق

۱- بررسی حیازت مباحات در حقوق موضوعه جمهوری اسلامی ایران

۲- تطبیق موارد قانونی حیازت مباحات با آموزه های فقه اهل سنت.

۳- نگرشی نوین به مباحث حیازت مباحات با لحاظ مسائلی همچون حمایت از حقوق محیط زیست.

۴- ارائه راهکارهایی برای استفاده بهینه از نهاد حیازت مباحات برای رشد و تعالی جامعه اسلامی.

و) سؤالات تحقیق

۱- اثر حیازت مباحات در قوانین موضوعه ایران و فقه اهل سنت چیست؟

۲- ماهیت حقوقی حیازت مباحات چیست؟

۳- قابلیت نیابت پذیری و توسل به نهاد نمایندگی در حیازت مباحات به چه نحوی است؟

ز) فرضیه های تحقیق

۱- حیازت مباحات یکی از راه های تملک اموال می‌باشد.

۲- حیازت بماحات در بین اعمال حقوقی ایقاع محسوب می شود.

۳- با توجه به اینکه حیازت عملی ارادی( عمل حقوقی) و تابع قصد است قابلیت نیابت پذیری دارد.

ح) تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی:

حیازت: مصدر فعل حاز به معنای ضمیمه کردن است، گویا کسی که مکانی را حیازت می‌کند، آن را تملک کرده و به دارایی هایش ضمیمه می‌کند. پس هر چیزی که به نفس انسان ضمیمه شود، آن فرد، آن چیز را حیازت ‌کرده‌است(محمود،بی تا).

مباحات: اموالی که ملک اشخاص حقیقی یا حقوقی نباشد یعنی به ‌عنوان مالکیت در اختیار اشخاص نباشد(جعفری لنگرودی،۱۳۸۷).

ط)روش تحقیق و ابزار گردآوری

روش تحقیق در این پایان نامه به صورت کتابخانه ای خواهد بود. روش تجزیه و تحلیل و بررسی، به صورت تحلیلی- توصیفی خواهد بود. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای خواهد بود و ابزار گردآوری اطلاعات به صورت فیش برداری از کتب، مجلات و نوشتارها، سایت های حقوقی و فقهی و جمع‌ آوری و بررسی آن ها و همچنین کسب نظر اساتید دانشگاهی و نیز مراجع دخیل در امور حقوقی.

ک)سازماندهی تحقیق

پژوهش با مقدمه ای مشتمل بر بیان مسئله اساسی تحقیق، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، مرور ادبیات و سوابق مربوطه و… آغاز گردید. سپس با مدنظر قرار دادن فرضیات تحقیق، به سه فصل تقسیم بندی شد، در فصل اول تحت عنوان کلیات تحقیق، به مباحثی پیرامون حیازت مباحات و تفاوت آن با احیاء اراضی موات و قاعده سبق، همچنین اموال عمومی و مشترکات عمومی و دیدگاه های فقهای امامیه و اهل سنت در این خصوص پرداخته شد و مبحثی به سببیت حیازت در تملک اختصاص یافت.

در فصل دوم تحت عنوان شرایط و عناصر حیازت مباحات، از ارکان حیازت، ماهیت حیازت مباحات و مصادیق عمل حقوقی حیازت مباحثی به تفصیل بیان گشت.

در فصل سوم تحت عنوان قابلیت نیابت در حیازت مباحات، به ترتیب از اجاره اشخاص و امکان حیازت اجیر، وکیل و امکان شرکت در حیازت بحث شد و مبحثی به ارتباط حقوق محیط زیست و حیازت مباحات اختصاص یافت.

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

به موجب ماده ی ۱۴۰ ق.م. تملک حاصل می شود به وسیله ی :« ۱-احیاء اراضی موات و حیازت اشیاء ، ۲-عقود و تعهدات، ۳-اخد به شفعه، ۴-«ارث». حیازت مباحات به مفهوم تصرف و وضع ید است یا مهیا کردن وسایل تصرف و استیلاء بر مباحات. به طور کلی مباحات را با لحاظ مقررات قانون مدنی می توان به شرح زیر تقسیم نمود:«۱-اراضی موات و مباحه که تملک آن با احیاء آن میسر می‌گردد، ۲-آبها اعم از سطح الارضی و تحت الارضی،۳-معادن اعم از سطح الارضی و تحت الارضی،۴-اشیاء و حیوانات گمشده، ۵-دقینه، ۶-شکار؛ ‌در مورد هر یک از مباحات صرف نظر از مقررات قانون مدنی احکام دیگری ضمن قوانین خاص وضع گردیده است. در این فصل، به تعریف و بررسی، واژه ها و اصطلاحات مهم و مرتبط با موضوع تحقیق خواهیم پرداخت، همچنین بحثی به «سببیت حیازت در تملک مباحات» ، اختصاص خواهد یافت. لذا مطالبی پیرامون واژه هایی مانند:حیازت مباحات، احیاء اراضی موات، مال، مالکیت، مشترکات عمومی، انفال، فی ء و … بیان خواهیم کرد.

۱-۱- حیازت مباحات

حیازت در لغت؛ مصدر فعل حاز به معنای ضمیمه کردن است، گویا کسی که مکانی را حیازت می‌کند، آن را تملک کرده و به دارایی هایش ضمیمه می‌کند. پس هر چیزی که به نفس انسان ضمیمه شود، آن فرد، آن چیز را حیازت ‌کرده‌است(محمود،بی تا)در فرهنگ فارسی معین ذیل کلمه حیازت چنین آمده است:«۱-جمع کردن، گردآوردن ۲-فراهم ساختن، به دست آوردن و جمع آن، حیازت است»(معین،۱۳۷۴).

در فقه، قاعده ای وجود دارد به نام« من حاز ملک»،(نجفی،بی تا) ‌به این معنا که حیازت، یکی از اسباب ملکیت است و مقصود از حیازت، استیلاء و تسلط بر چیزی است که سابقه مالکیت شخص بر آن وجود نداشته باشد؛ (مصطفوی،۱۴۲۱) مانند آب دریاها و رودخانه های عمومی، ماهی دریا، هیزم و علوفه زمین های بدون مالک و پرندگان. در اصطلاح فقها، «سلطه ی بر ثروت مباح منقول به گونه ای که دیگران امکان تصرف در آن را نداشته باشند» نیز تعریف شده است.(نظریف،۱۳۸۵)قانون مدنی در ماده ی ۱۴۶ خود در تعریف حیازت می‌گوید:« تصرف و وضع ید یا محیا کردن وسایل تصرف و استیلاء» به نظر یکی از حقوق ‌دانان، این ماده ناقص است و نمی گوید که تصرف بر مال انجام می شود؛ یعنی حیازت، تصرف بر مال یا آماده کردن وسایل تصرف بر مال است، ایشان در جای دیگری خاطر نشان می‌کنند که بهتر بود به جای«اشیاء»، اموال گفته می شد، چرا که شی ء اصطلاح حقوقی نیست(حمیتی واقف،۱۳۸۳).