همان گونه که در جدول بالا دیده­ می­ شود، متغیر افزایش پوشش بیمه­ای در بالاترین رتبه قرار دارد، بدین معنی که بیشترین تأثیر دزدی دریایی بر افزایش پوشش بیمه­ای ‌می‌باشد. متغیر انتخاب مسیر تردد در رتبه دوم، متغیر افزایش حق بیمه در رتبه سوم متغیر قوانین بیمه داخلی و بین ­المللی در اولویت چهارم و در نهایت متغیر خسارت بیمه­های باربری در رتبه پنجم و پایین­ترین رتبه قرار دارند.

فصل پنجم :

نتیجه گیری و پیشنهادات

۵-۱ نتیجه گیری :

نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل آماری فرضیات این تحقیق به شرح ذیل می‌باشد.

۵-۱-۱ فرضیه اول:

با توجه به نتایج آماری فرضیه اول یعنی” میزان تاثیر دزدی دریایی بر افزایش پوشش بیمه ای”مورد تأیید قرار گرفت بعبارتی دزدی دریایی باعث می شود تا صاحبان کالا برای جلوگیری از این خطر نسبت به تهیه پوشش های کامل‌تر اقدام نمایند اثبات این فرضیه هم‌راستا با تحقیقات انجام شده در فصل دوم می‌باشد.

۵-۱-۲ فرضیه دوم:

میزان تاثیر دزدی دریایی بر انتخاب مسیر تردد نتیجه حاصله این فرضیه را نیز اثبات می کند بعبارتی دزدی دریایی سبب می شود تا کشتی های حامل کالا مسیر تردد خود را برای پرهیز از دزدی دریایی عوض نمایند مستندات ارائه شده در فصل دوم این تحقیق نیز موید دیگری بر این محتوی است.

۵-۱-۳ فرضیه سوم:

میزان تاثیر دزدی دریایی بر افزایش حق بیمه باربری است این فرضیه بر اساس نتایج آماری به دست آمده رد شد بعبارتی خبرگان صنعت معتقد نیستند که دزدی دریایی به عنوان یکی از خطرات دریایی عاملی برای دریافت حق بیمه بیشتر در رشته بیمه های باربری است علت آن نیز می‌تواند به اتفاقات سال های اخیر مرتبط باشد زیرا همان گونه که می‌دانیم در سال های اخیر تحریم های بین‌المللی بر علیه کشور جمهوری اسلامی ایران شدید تر شده است این مسئله از یک سو سبب کاهش حجم وادرات شده است از سوی دیگر نیز از ابتدای سال ۱۳۸۸ که بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران در راستای اصل ۴۴ قانون اساسی در جهت تقویت خصوصی سازی و آزادسازی اقدام به آزادسازی تعرفه رشته‌های مختلف بیمه ای نمود تا امسال نرخ بیمه نامه ها هر ساله کاهش یافته است فضای رقابت حاکم بین شرکت های بیمه به گونه ای است که گاهی اوقات خطرات مختلف و اضافی نیز بدون دریافت حق بیمه اضافی و یا با حق بیمه بسیار نازلی تحت پوشش قرار می گیرند، همچنین بیمه گران اتکایی به جهت فرار از عواقب مالی دزدی دریایی در بسیاری از قراردادهای خود سعی در استثناء نمودن دزدی دریایی از پوشش های بیمه های باربری می نمایند از طرفی همان گونه که در فصل سوم نیز اشاره شد جامعه آماری این تحقیق عمدتاًً شامل خبرگان در صنعت بیمه ، کشتیرانی و حقوق دریایی کشور جمهوری اسلامی ایران و تعداد انگشت شماری از محققین خارجی می‌باشند ، لذا با توجه به موارد فوق محتمل است که پاسخگویان انتظار افزایش حق بیمه باربری حتی با وجود پوشش دزدی دریایی را نداشته باشند.

۵-۱-۴ فرضیه چهارم:

به بررسی میزان تاثیر دزدی دریایی بر قوانین داخلی و بین‌المللی می پردازد این فرضیه نیز رد شده است همان گونه که از مستندات بین‌المللی و مکتوبات جمع‌ آوری شده در فصل دوم مشخص
می شود بین قوانین داخلی و قوانین بین‌المللی در حیطه های مختلفی تعارض وجود دارد ، نمونه آن نیز اظهار نظر در خصوص کشور دارای صلاحیت در امر محاکمه دزدان دریایی می‌باشد، ضعف قوانین و نیاز به قوانین تعیین کننده در برخورد با دزدان دریایی امری است که در سال های اخیر به دلیل اینکه دزدی دریایی از شکل یک تخلف کوچک به شکل مشکل بین‌المللی تبدیل شده ، بروزیافته است و همان گونه که در فصل دوم نیز اشاره شد در سال های ۲۰۰۸ فقط ۵ قطعنامه در مبارزه و تعیین تکلیف حقوقی در بر خورد با دزدان دریایی از سوی سازمان ملل متحد تصویب شد که این نشانه ضعف قوانین و نیاز به ایجاد یا تصویب قوانین مشخص و تعیین کننده در این خصوص می‌باشد ، زیرا بار حقوقی و مالی و عواقب ناشی از آنچه در ارتباط با حقوق بشر از دیدگاه کشوری که در آب های سرزمینی آن دزدان دریایی دستگیر شده اند بوضوح مشخص نیست، از آنجایی که صنعت بیمه کشور جمهوری اسلامی ایران بسیار جوان است و از سوی دیگر مسائلی چون تحریم و حذف پوشش دزدی دریایی توسط برخی از بیمه گران داخلی در بیمه نامه های صادره ، سبب شده تا بیمه گران و خبرگان فعال و متخصص ‌در رشته باربری ، دزدی دریایی را بر قوانین داخلی و بین‌المللی فاقد تاثیر مثبت ارزیابی نمایند لیکن در سطح جهان این مسئله یکی از مسائل مهم بین‌المللی است که می‌تواند موضوعی برای تحقیقات آتی باشد.

۵-۱-۵ فرضیه پنجم:

تاثیر دزدی دریایی بر خسارت بیمه های باربری نیز بر اساس نتایج آماری به دست آمده در این تحقیق رد شد. به جز مسئله تحریم ها که باعث کاهش حجم مبادلات و بالطبع کاهش حجم خسارات شده است مسئله حذف پوشش دزدی دریایی از کامل‌ترین کلوز (کلوز A) توسط برخی بیمه گران فعال در رشته بیمه های باربری و اینکه دزدی دریایی در سایر پوشش های بیمه ای استاندارد (C , B) فاقد پوشش می‌باشد و همچنین با توجه به اینکه بیمه گران اتکایی داخلی و یا خارجی نیز تلاش در حذف این پوشش در قراردادهای اتکایی خود را داشته اند تا از عواقب ناشی از آن پرهیز نمایند همچنین با در نظرگرفتن این مطلب که به جز بیمه باربری، بیمه های شناور (بدنه کشتی) ، پوشش P&I ،بیمه های غرامت و آدم ربایی ، بیمه کرایه کشتی که مفصلاً در فصل دوم به آن ها اشاره شد نیز دارای پوشش دزدی دریایی می‌باشند به نظر می‌رسد که خبرگان صنعت تاثیر دزدی دریایی در ایجاد خسارت در رشته بیمه های باربری را ناچیز دانسته و به همین دلیل آن را رد کرده‌اند ، لیکن بحث زیان همگانی و احتمال ایجاد هزینه هایی که طبق قانون یورک آنتورپ بلژیک به عنوان زیان همگانی تلقی شود محتمل است و حتی با حذف پوشش دزدی دریایی بعضاً امکان فرار از پرداخت این هزینه ها وجود ندارد که به نظر می‌رسد پاسخگویان آن را کم اهمیت دانسته و تاثیر آن را در نظر نگرفته اند . این مسئله نیز می‌تواند موضوع جدیدی برای تحقیقات آتی پژوهشگران و علاقمندان این رشته باشد.

۵-۱-۶ نتیجه کلی :

در نهایت از نظر اهمیت و به دید پاسخگویان تاثیر دزدی دریایی بر افزایش پوشش بیمه ای و مسیر تردد بسیار حائز اهمیت است و پاسخگویان تاثیر آن را بر افزایش حق بیمه، قوانین و مقررات داخلی و بین‌المللی و خسارات بیمه های باربری کم اهمیت دانسته اند.

۵-۲ پیشنهادات

۵-۲-۱ پیشنهادات حاصل از تحقیق

ماحصل بررسی پاسخ های ارائه شده توسط خبرگان و صاحب‌نظران بشرح ذیل به ‌عنوان پیشنهادات حاصل از این تحقیق ارائه می‌گردد .

• • • 1. 1. میزان تاثیر دزدی دریایی در تغییر پوشش بیمه ای از کلوز های B ,C به کلوز A در بین شرکت‌های بیمه ایرانی

       

      1. 1. تاثیر دزدی دریایی بر وضع قوانین خاص بیمه ای نظیر تعیین سقف تعهد بیمه و … در کشور ایران

       

      1. میزان تاثیر دزدی دریایی بر ایجاد مسیر های جدید تردد و در نتیجه افزایش کرایه کشتی های حامل کالا به دلیل استفاده از مسیر های جدید

     

    1. پیشنهادات جانبی :

       1. تاثیر دزدی دریایی بر اصلاحات حقوقی دریایی در کشور ایران .

د)جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق

بررسی حیازت مباحات در قوانین موضوعه ایران به همراه مطالعه منابع فقهی اهل سنت با تطبیق و تطابق موارد آن با مسائل مستحدثه روز و نوین جامعه اسلامی، جنبه‌های نوآوری و جدید بودن تحقیق را تشکیل می‌دهند.

ه) اهداف مشخص تحقیق

۱- بررسی حیازت مباحات در حقوق موضوعه جمهوری اسلامی ایران

۲- تطبیق موارد قانونی حیازت مباحات با آموزه های فقه اهل سنت.

۳- نگرشی نوین به مباحث حیازت مباحات با لحاظ مسائلی همچون حمایت از حقوق محیط زیست.

۴- ارائه راهکارهایی برای استفاده بهینه از نهاد حیازت مباحات برای رشد و تعالی جامعه اسلامی.

و) سؤالات تحقیق

۱- اثر حیازت مباحات در قوانین موضوعه ایران و فقه اهل سنت چیست؟

۲- ماهیت حقوقی حیازت مباحات چیست؟

۳- قابلیت نیابت پذیری و توسل به نهاد نمایندگی در حیازت مباحات به چه نحوی است؟

ز) فرضیه های تحقیق

۱- حیازت مباحات یکی از راه های تملک اموال می‌باشد.

۲- حیازت بماحات در بین اعمال حقوقی ایقاع محسوب می شود.

۳- با توجه به اینکه حیازت عملی ارادی( عمل حقوقی) و تابع قصد است قابلیت نیابت پذیری دارد.

ح) تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی و تخصصی:

حیازت: مصدر فعل حاز به معنای ضمیمه کردن است، گویا کسی که مکانی را حیازت می‌کند، آن را تملک کرده و به دارایی هایش ضمیمه می‌کند. پس هر چیزی که به نفس انسان ضمیمه شود، آن فرد، آن چیز را حیازت ‌کرده‌است(محمود،بی تا).

مباحات: اموالی که ملک اشخاص حقیقی یا حقوقی نباشد یعنی به ‌عنوان مالکیت در اختیار اشخاص نباشد(جعفری لنگرودی،۱۳۸۷).

ط)روش تحقیق و ابزار گردآوری

روش تحقیق در این پایان نامه به صورت کتابخانه ای خواهد بود. روش تجزیه و تحلیل و بررسی، به صورت تحلیلی- توصیفی خواهد بود. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای خواهد بود و ابزار گردآوری اطلاعات به صورت فیش برداری از کتب، مجلات و نوشتارها، سایت های حقوقی و فقهی و جمع‌ آوری و بررسی آن ها و همچنین کسب نظر اساتید دانشگاهی و نیز مراجع دخیل در امور حقوقی.

ک)سازماندهی تحقیق

پژوهش با مقدمه ای مشتمل بر بیان مسئله اساسی تحقیق، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، مرور ادبیات و سوابق مربوطه و… آغاز گردید. سپس با مدنظر قرار دادن فرضیات تحقیق، به سه فصل تقسیم بندی شد، در فصل اول تحت عنوان کلیات تحقیق، به مباحثی پیرامون حیازت مباحات و تفاوت آن با احیاء اراضی موات و قاعده سبق، همچنین اموال عمومی و مشترکات عمومی و دیدگاه های فقهای امامیه و اهل سنت در این خصوص پرداخته شد و مبحثی به سببیت حیازت در تملک اختصاص یافت.

در فصل دوم تحت عنوان شرایط و عناصر حیازت مباحات، از ارکان حیازت، ماهیت حیازت مباحات و مصادیق عمل حقوقی حیازت مباحثی به تفصیل بیان گشت.

در فصل سوم تحت عنوان قابلیت نیابت در حیازت مباحات، به ترتیب از اجاره اشخاص و امکان حیازت اجیر، وکیل و امکان شرکت در حیازت بحث شد و مبحثی به ارتباط حقوق محیط زیست و حیازت مباحات اختصاص یافت.

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

به موجب ماده ی ۱۴۰ ق.م. تملک حاصل می شود به وسیله ی :« ۱-احیاء اراضی موات و حیازت اشیاء ، ۲-عقود و تعهدات، ۳-اخد به شفعه، ۴-«ارث». حیازت مباحات به مفهوم تصرف و وضع ید است یا مهیا کردن وسایل تصرف و استیلاء بر مباحات. به طور کلی مباحات را با لحاظ مقررات قانون مدنی می توان به شرح زیر تقسیم نمود:«۱-اراضی موات و مباحه که تملک آن با احیاء آن میسر می‌گردد، ۲-آبها اعم از سطح الارضی و تحت الارضی،۳-معادن اعم از سطح الارضی و تحت الارضی،۴-اشیاء و حیوانات گمشده، ۵-دقینه، ۶-شکار؛ ‌در مورد هر یک از مباحات صرف نظر از مقررات قانون مدنی احکام دیگری ضمن قوانین خاص وضع گردیده است. در این فصل، به تعریف و بررسی، واژه ها و اصطلاحات مهم و مرتبط با موضوع تحقیق خواهیم پرداخت، همچنین بحثی به «سببیت حیازت در تملک مباحات» ، اختصاص خواهد یافت. لذا مطالبی پیرامون واژه هایی مانند:حیازت مباحات، احیاء اراضی موات، مال، مالکیت، مشترکات عمومی، انفال، فی ء و … بیان خواهیم کرد.

۱-۱- حیازت مباحات

حیازت در لغت؛ مصدر فعل حاز به معنای ضمیمه کردن است، گویا کسی که مکانی را حیازت می‌کند، آن را تملک کرده و به دارایی هایش ضمیمه می‌کند. پس هر چیزی که به نفس انسان ضمیمه شود، آن فرد، آن چیز را حیازت ‌کرده‌است(محمود،بی تا)در فرهنگ فارسی معین ذیل کلمه حیازت چنین آمده است:«۱-جمع کردن، گردآوردن ۲-فراهم ساختن، به دست آوردن و جمع آن، حیازت است»(معین،۱۳۷۴).

در فقه، قاعده ای وجود دارد به نام« من حاز ملک»،(نجفی،بی تا) ‌به این معنا که حیازت، یکی از اسباب ملکیت است و مقصود از حیازت، استیلاء و تسلط بر چیزی است که سابقه مالکیت شخص بر آن وجود نداشته باشد؛ (مصطفوی،۱۴۲۱) مانند آب دریاها و رودخانه های عمومی، ماهی دریا، هیزم و علوفه زمین های بدون مالک و پرندگان. در اصطلاح فقها، «سلطه ی بر ثروت مباح منقول به گونه ای که دیگران امکان تصرف در آن را نداشته باشند» نیز تعریف شده است.(نظریف،۱۳۸۵)قانون مدنی در ماده ی ۱۴۶ خود در تعریف حیازت می‌گوید:« تصرف و وضع ید یا محیا کردن وسایل تصرف و استیلاء» به نظر یکی از حقوق ‌دانان، این ماده ناقص است و نمی گوید که تصرف بر مال انجام می شود؛ یعنی حیازت، تصرف بر مال یا آماده کردن وسایل تصرف بر مال است، ایشان در جای دیگری خاطر نشان می‌کنند که بهتر بود به جای«اشیاء»، اموال گفته می شد، چرا که شی ء اصطلاح حقوقی نیست(حمیتی واقف،۱۳۸۳).

جستجو برای اصلیت :

خداشناس معروف پاول تیلیش^[۶۵] (۱۹۵۲) عبارت ” شجاعت بودن “^[۶۶] را اولین بار برای هدایت جوهر روح به اثبات خودمان و زندگی از درون به کار برد. هسته ی عمیق درون بودن ما، کشف کردن، خلق کردن و نگهداری کردن است که یک کشمکش و مشکل پایان ناپذیر خواهد بود.

یک گروه موقعیت مؤثر و خوبی برای اشخاص فراهم می‌کند که آن ها به خود بنگرند و تصمیم بگیرند کدام راه را به عنوان کارکرد کامل خود انتخاب کنند. بازتاب آن چه دیگران از آن ها انتظار دارند یا آن چه بیشتر با اصالت و صداقت شخصی آن ها منطبق است. اعضا می‌توانند به طور باز ترس های مشترکشان در ارتباط با زندگی را با یکدیگر مطرح کنند. آن ها می‌توانند احساس عدم کمال و چگونگی مصاحبه با یکپارچگی و صراحت را با یکدیگر به مشارکت بگذارند. اعضا می‌توانند به تدریج راه هایی که در گذشته برای جهت یابی داشته اند را کشف کنند و شروع کنند که به خود راست بگویند. آن ها یاد خواهند گرفت که دیگران نمی توانند برای مشکلاتشان به آن ها پاسخ های آسان بدهند، چرا که آن ها می دانند این با کمک به اعضا برای زندگی به روش صادقانه و اصیل ناهماهنگ است(کوری، ۱۹۹۵).

تنهایی و ارتباط :

اگزیستانسیالیست ها بر این باورند که ما در نهایت تنها هستیم و تنها خودمان می‌توانیم به زندگی معنا ببخشیم، تصمیم بگیریم چگونه زندگی کنیم، پاسخ سؤال هایمان را پیدا کنیم و تصمیم بگیریم که آیا می‌خواهیم”باشیم” یا نه. در حال حاضر این گفته متضادتر از آن است که بخواهد وضعیت انسان را توصیف کند. ما موجودات اجتماعی هستیم و به روابط بین فردی در انسانیتمان وابسته ایم. ما برای صمیمیت اشتیاق داریم و دوست داریم در دنیای دیگران مهم باشیم و احساس کنیم دیگران نیز حضور مهمی در دنیای ما دارند. ما نخواهیم توانست با دیگران ارتباط های غنی و پرمعنا برقرار کنیم، طوری که ‌بر اساس رضایت باشد نه محرومیت، مگر آن که بتوانیم تنها بمانیم و در درون خودمان چنین قدرتی بیابیم(کوری، ۱۳۸۵).

۲-۱-۲-۳- فواید گروه درمانی اگزیستانسیالیستی

شرکت کنندگان در گروه فرصت می‌یابند تا با دیگران به روش های پرمعنا ارتباط برقرار کنند، در همنشینی با دیگران ‌در مورد خودشان بیاموزند و در ارتباط هایی که برقرار می‌کنند تغذیه شوند و پاداش بگیرند. البته آن ها یاد می گیرند که پاسخ به سؤالات درباره ی معنا و هدف زندگی را فقط در دیگران نمی توانند پیدا کنند. اگر تلاش آن ها برای خودآگاهی موفقیت آمیز باشد، خواهند فهمید که این مهم نیست ارزش ارتباط ها چقدر است بلکه این اهمیت دارد که در نهایت مال خود آن هاست(کوری، ۱۹۹۵).

۳-۲-۱-۴- تمرکز بر روان شنا سی انسان گرایانه

تعداد قابل ملاحظه ای از نظریه پردازان انسان گرا که در شکل گیری جنبش ” نیروی سوم”^[۶۷] در روان شناسی( در واکنش به نیروهای تحلیل گرا و رفتارگرا) بر اساس ماهیت وجودی انسان و همچنین روش های کاوش در حالات عملکرد انسانی و سروکار داشتن با فرضیه های انسان گرایانه ثبت گردیده اند. روان شناسان انسان گرای اولیه بعد از ترکیب فرضیه های خود با زمینه ها و رویکردهای مختلف، اظهار داشتند که انسان نمی تواند به شیوه ی جزء به جزء مطالعه و فهمیده شود بلکه باید انسان را به طور کامل و در ارتباط با این که چگونه در مقابل سایرین و جهان واکنش نشان می‌دهد مطالعه کرد. برخی از شاخص ترین افرادی که در پیشرفت روان شناسی انسان گرا نقش داشته اند عبارتند از راجرز، رولومی^[۶۸] ابراهام مزلو^[۶۹] ، سیدنی جورارد^[۷۰] ، پرز و جیمز بوگنتال^[۷۱] بسیاری از این روان شناسان دارای رویکرد اصالت وجود بودند اما آن ها همچنین از مضامینی جهت عملی ساختن روان شناسی بهره می گرفتند که بر پایه ی قابلیت های ناب انسانی نیز استوار بودند. عشق، آزادی، انتخاب، خلاقیت، انتخاب، هدف، وابستگی، معنا، ارزش ها، رشد و بالندگی، خودشکوفایی، استقلال ـ مسئولیت، خود برتر، شوخ طبعی و خود انگیختگی از جمله این قابلیت ها هستند. بر پایه ی نظریه روان شناسان انسان گرا، هر رویکرد درمانی که به منظور رسیدن به رشد صورت می پذیرد باید این قبیل قابلیت های انسانی را مد نظر داشته باشد. گروه رویارویی^[۷۲] در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ از درون نیروی انسان گرایانه سرچشمه گرفت و رشد کرد(کوری، ۱۳۸۵).

در بحث پیرامون رویکردهای عمده ی انسان گریانه در روان درمانی، گرینبرگ و رایس والیوت ^[۷۳] (۱۹۹۳) به عنوان سه الگوی عمده ی انسان گرا در روان درمانی می پردازند. آن ها همچنین مضامین چهارگانه ی زیر را به عنوان اصول مهم اولیه در تمامی رویکردهای انسان گرایانه مشاوره و درمان بیان می‌کنند :

۱ ـ تعهد به رویکرد پدیدار شناختی. این خصوصت محوری مستلزم اعتقاد به قابلیت منحصر به فرد انسان در هشیاری انعکاسی^[۷۴] می‌باشد.

۲ ـ خودشکوفایی یا تمایل به رشد. همان‌ طور که ذکر شد مزلو و راجرز تأکید کرده‌اند که نوع بشر بیشتر از آن که در جستجوی ثبات باشد، در تلاش برای رشد است.

۳ ـ اعتقاد به اینکه انسان ها موجوداتی آزاد و خودمختار هستند. افراد ممکن است تحت نفوذ گذشته و یا محیط خود باشند اما در عین حال خود در شکل گیری آن کس یا چیزی که شده اند نقش دارند.

۴ ـ اهمیت دادن و احترام گذاشتن به هر کدام از اشخاص. و این که هر کس چه تجربه ی ذهنی دارد، از بیشترین اهمیت برخوردار است. درمان گران انسان گرا تلاش می‌کنند دنیای تجربی مراجعین را درک کنند و آن را بفهمند.

برخی تفاوت ها میان دیدگاه های انسان گرایانه و اگزیستانسیالیست :

علی رقم این که دو رویکرد دارای زمینه ی مشترکی هستند اما کاملاً هم شبیه یکدیگر نیستند. ‌بر اساس نظریه ی مایکل راسل^[۷۵](۱۹۹۲) تفاوت عمده ی میان روان درمانی اگزیستانسیالیست و روان درمانی انسان گرایانه، در فلسفه ی وجودی آن ها ست او انسان گرایی را تا رسیدن به فلسفه ی ارسطویی در گذشته ره یابی می‌کند که این دیدگاه مبتنی بر این نقطه نظر بود که انسان ها در جستجوی شکوفاسازی طبیعت درونشان هستند. ما به عنوان اشخاصی در نظر گرفته می‌شویم که دارای نیازهای پایه ای عمده ای هستیم و این نیازها ما را به سوی خود شکوفایی سوق می‌دهند. رویکرد شخص محور انسان گرای راجرز این گونه فرض می‌کند که اگر شرایط مثبت و مناسب تربیتی فراهم شود، انسان به طور خودکار و در جهت مثبت رشد خواهد کرد. در نقطه مقابل این نظریه، اندیشمندان اصالت وجود نظیر کی یرکگارد^[۷۶] و سارتر^[۷۷] با این نکته موافق نبودند که ما چیزی به عنوان طبیعت ذاتی یا نیاز پایه ای داشته باشیم و حتی این که چیزی به طور خودکار در زندگی ما اتفاق بیفتد. بلکه همانند توجه انسان گراها به مسأله نیازهای انسانی، پیروان مکتب اگزیستانسیالیست به مقوله ی انتخاب های انسانی معتقد هستند؛ به همین ترتیب در جایی که انسان گراها معتقد به دیدگاه مثبت و رشد خودکار انسان ها هستند، پیروان اگزیستانسیالیست صحبت از نگرانی برای آزاد بودن و زمینه‌های فلسفی میان این دو نوع دیدگاه، جمع بندی و یکسان سازی دیدگاه اگزیستانسیالیست با انسان گرایی به میزان بالایی می‌تواند مشکل ساز باشد(به نقل از کوری، ۱۹۹۵).

۲-۲-۳- مزلو و هنر انسان شدن

۴-۱۳-۲- احساس معناداری شغل؛ معناداری شغل اشاره ‌به این موضوع دارد که افراد، اهداف شغلی مهم و با ارزشی را دنبال می‌کنند. ‌به این معنا که اعتقاد دارند آنان در مسیری با ارزش حرکت می‌کنند (اپلبام و هانگر^[۹۷]،۱۹۹۸). در این خصوص توماس و ولتهووس (۱۹۹۰) معتقدند؛ معناداری شغل به با ارزش بودن اهداف بلند مدت یا کوتاه مدت شغل و ارتباط این اهداف با ایده آل‌ها و استانداردهای شخصی فرد بستگی خواهد داشت (به نقل ازاسپریتزر،۱۹۹۵،ص ۱۴۴۳). بر این اساس زمانی، کار با ارزش و معنادار تلقی می‌شود که بین اهداف وظیفه و توقعات نقش با باورها و اعتقادات شخصی فرد تناسب وجود داشته باشد.

۵-۱۳-۲- احساس اعتماد به دیگران؛ به روابط بین فرادستان و فرودستان و در واقع به میزان اطمینان آنان به یکدیگر مربوط می‌شود. افراد توانمند اطمینان دارند که با آنان منصفانه رفتار خواهد شد. این افراد اطمینان دارند که متصدیان مراکز قدرت یا صاحبان قدرت به آنان آسیب نخواهند زد واینکه با آنان بی طرفانه رفتار خواهد شد. وتن و کمرون ضمن تأکید برچند وجهی بودن اصطلاح توانمندسازی و تأیید ابعاد چهارگونه فوق، ‌بر اساس مطالعات میشرا (۱۹۹۲) بعد اعتماد به دیگران را به آن اضافه کرده‌اند (به نقل از زارعی متین و همکاران،۱۳۸۸).

۱۴-۲- مدل‌ها و الگوهای توانمندسازی منابع انسانی

نیاز به توسعه راهبردی منابع انسانی، سازمان‌ها را موظف به توانمند کردن منابع انسانی ‌کرده‌است. به همین منظور و در راستای به کارگیری مفهوم توانمندسازی در سازمان، مدل‌های مختلفی طراحی و ارائه شده است. البته لازم به ذکر است که طراحی مدل توانمندسازی کارکنان باید متناسب با اقتضائات و شرایط هر سازمان مورد توجه قرار گیرد. با این وجود، پژوهش‌های مختلفی ابعاد مهم و عوامل مؤثر بر توانمندسازی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده‌اند. در ادامه به مرور مدل‌ها و الگوهای توانمندسازی منابع انسانی پرداخته ایم.

۱-۱۴-۲- مدل توانمندسازی دنیس کینلا

از دیدگاه کینلا (۱۹۸۴) توانمندسازی فرایند بهبود مستمر در عملکرد سازمانی است که از طریق توسعه و گسترش نفوذ افراد و تیم‌های شایسته و با صلاحیت به وجود می‌آید که این امر خود نیز بر عملکرد افراد و سازمان اثر می‌گذارد. نمودار شماره(۱۱-۲) بیانگر مدل توانمندسازی کینلا است. در این مدل، شش گام اصلی در راستای ایجاد سازمان توانمند طراحی شده است. این گام‌ها کاملا با یکدیگر مرتبط­اند و باعث ایجاد یک چرخه می‌شوند. عناصر این چرخه، عبارتند از: تعریف و ارتباط، تنظیم اهداف و راهبردها، آموزش، تنظیم ساختار سازمانی، تنظیم نظام‌های سازمانی و ارزیابی و توسعه (کینلا، ۱۹۸۳، ص۲۸). کینلا معتقد است در چارچوب اجرای گام به گام فرایند توانمندسازی ضروری است مدیریت و کارکنان از مجموعه ورودی‌های اطلاعاتی نیز مطلع شده و در قبال آن ها آگاهی کامل داشته باشند؛ به عبارت دیگر زمانی می‌توان این شش گام را اجرا کرد که درک و فهم کاملی از اطلاعات و دانش ذکر شده در این چرخه ایجاد شده باشد. این ورودی‌ها عبارتند از: معنای توانمندسازی، آثار و تغییرات، اهداف توانمندسازی، راهبردهای توانمندسازی، کنترل در توانمندسازی و نقش‌ها و عملکردها. کینلا همچنین معتقد است توانمندسازی به نتیجه نمی رسد، مگر آنکه عناصر کیفی در کارکنان ایجاد گردد، به عبارت دیگر در صورت نبود عناصر کیفی در توانمندسازی، این فرایند ممکن است به منزله ابزاری مخرب در دست کارکنان و تیم‌ها قرار گیرد. این عناصر کیفی، عبارتند از : اخلاق^[۹۸]، تعهد^[۹۹] و توانایی^[۱۰۰] (کینلا، ۱۹۸۴،ص ۱۲).

شکل(۱۱-۲): مدل توانمندسازی کینلا

منبع:(کینلا، ۱۹۸۴)

۲-۱۴-۲- مدل توانمندسازی توماس و ولتهاوس

توماس و ولتهاوس (۱۹۹۰) روش کلی ای را که کانگر و کاننگو در سال ۱۹۸۱ ارائه کرده بودند، بسط و گسترش دادند و پیشنهاد کردند که توانمندسازی بهتر است به منزله ساختاری چند بعدی مورد توجه قرار گیرد. این دو پژوهشگر در مدل مفهومی خود از توانمندسازی کارکنان به تحلیل ابعاد چهارگانه توانمندسازی، یعنی تاثیر^[۱۰۱]، انتخاب، شایستگی^[۱۰۲] و معنادار^[۱۰۳] بودن پرداخته‌اند. به اعتقادشان منظور از تأثیر این است که با انجام دادن یک وظیفه خاص تغییری در کل کار به وجود آید. منظور از انتخاب و تعیین رفتار شخصی خود فرد است و شایستگی، داشتن مهارت، تجربه و توانمندی‌هایی است که برای حرکت به سمت جلو لازم است و سرانجام اینکه معنادار بودن با سازگاری نظام ارزشی فرد و کار ارتباط مستقیم دارد. همچنین از دیدگاه این دو پژوهشگر هر چه قدر درجه اعتقاد فرد به تأثیر کار، فرصت انتخاب، شایستگی لازم و درجه معنادار بودن بیشتر باشد، میزان احساس توانمندسازی کارکنان نیز به تبع آن بیشتر است و بدون احساس معنادار بودن، توانمندسازی به خودی خود وجود ندارد (توماس و ولتهاوس، ۱۹۹۰، ص۶۶۷).

به اعتقاد توماس و ولتهاوس توانمندسازی یک ویژگی شخصیتی دراز مدت نیست که در موقعیت‌های مختلف آشکار شود؛ ولی شناخت‌هایی وجود دارند که در محیط و متن کار نهفته اند. توانمندسازی منعکس کننده آگاهی و شناخت هر کارمند از خودش است. آن ها معتقدند که توانمندسازی فقط ارزیابی وظایف کاری کارکنان نیست، بلکه به عوامل زمینه ای مانند رابطه متقابل کارمندان با ناظران، دوستان و زیردستانشان وابسته است(موی و هانکین^[۱۰۴]،۲۰۰۶).

شکل(۱۲-۲): مدل توانمندسازی توماس و ولتهاوس

منبع:( توماس و ولتهاوس،۱۹۹۰)

۳-۱۴-۲- مدل توانمندسازی باون و لاولر^[۱۰۵]

باون و لاولر (۱۹۹۲) توانمندسازی را تنها نوعی راهبرد در سهیم کردن هر چه بیشتر کارکنان در قدرت می‌دانند. در مدل توانمندسازی باون و لاولر دسترسی به اطلاعات نقشی مهم در تصمیم ­گیری ایفا می‌کند. از دیدگاه این دو پژوهشگر، عوامل توانمندسازی سازمانی، شامل چهار جزء زیر است:

• • اطلاعات درباره عملکرد سازمان

• • پاداش مبتنی بر عملکرد سازمان

• • قدرت در تصمیم ­گیری‌های مبتنی بر جهت سازمان

• قدرت در تصمیم ­گیری‌های مبتنی بر عملکرد سازمان

باون و لاولر معتقدند وقتی توانمندسازی وجود دارد که شرکت‌ها قدرت، اطلاعات، دانش و پاداش‌ها را در سازمان توزیع کنند. در این مدل، ارتباط بین عناصر چهارگانه، توانمندسازی به صورت عمل ضرب ریاضی است، یعنی اگر یکی از این عناصر چهارگانه صفر باشد، توانمندسازی نیز صفر است و با فقدان توانمندسازی روبرو هستیم. در مقایسه بین مدل توماس و ولتهاوس و مدل باون و لاولر، محقق دیگری به نام اسپریتزر چنین می‌گوید:« توانمندسازی روانی توماس و ولتهاوس یک مفهوم انگیزشی است که در چهار جزء شناختی تاثیر، عزم شخصی، شایستگی و معناداری تبیین می‌شود. ترکیب این چهار جزء جهت­گیری فعالی ‌در مورد نقش کاری در فرد ایجاد می‌کند. در این الگو فقدان هر یک از چهار جزء، درجه توانمندی را کاهش خواهد داد، ولی کاملاٌ باعث حذف آن نخواهد شد؛ در حالی که در مدل باون و لاولر اجزا حالت ضرب دارند و غیبت هر یک از اجزا موجب حذف توانمندی می‌شود» (اسپریتزر، ۱۹۹۵، ص۱۴۴۲).