همزمان با آغاز هزاره میلادی و با توجه به جمعیت شش میلیاردی دنیا و رشد روز افزون آن به خصوص در کشورهای در حال توسعه، تأمین نیاز غذایی از مهم‌ترین مشکلات فراروی بشر می‌باشد. لذا اهتمام به افزایش کمی و کیفی تولید محصولات زراعی در همه کشورها امر ضروری می‌باشد. از این رو اکثر کشورهای دنیا قسمت قابل توجهی از بودجه سالیانه خود را به بخش کشاورزی و تحقیقات مربوطه اختصاص می‌دهند که در این زمینه تا حدودی به موفقیت‌های قابل توجهی نیز دست پیدا کرده‌اند. در کشور ما نیز در برنامه پنج ساله دوم و سوم توسعه اولویت به بخش کشاورزی داده شده است ولی به نظر می‌رسد که تاکنون سیاست‌های بخش کشاورزی در ارتباط با افزایش تولید محصولات زراعی با موفقیت چندانی روبرو نبوده است (صالح راستین،1387). چنانچه قرار باشد عرضه غذا به صورت کنونی انجام شود، این کشورها می‌بایست طی 30 سال آینده حداقل 60 درصد به تولیدات کشاورزی خود بیفزاید نزدیک به 70% جمعیت جهان در کشورهای در حال توسعه متمرکز شده درحالی‌که از نظر تولیدات غذایی این نسبت بر عکس می‌باشد. در کشورهای پیشرفته با بهره گرفتن از تکنولوژی به کارگیری علوم و فنون جدید، تولید محصولات غذایی و عملکرد محصولات کشاورزی در واحد سطح به سرعت در حال افزایش است. به طوری که اغلب مقدار تولیدات از مصرف داخلی بیشتر است ولی متأسفانه در اغلب کشورهای در حال توسعه در عین افزایش سرعت رشد جمعیت، کمبود مواد غذایی در حال گسترش است و قسمت عمده درآمد ارزی این قبیل کشورها به مصرف واردات غذایی می‌رسد (فتحی،1382). نظر به اینکه پیشرفت و توسعه در کشاورزی فقط از راه شناخت عملی و اصولی اثر عوامل محیطی در رشد بهینه گیاه امکان‌پذیر است و علاوه بر بهبود شرایط محیط کشت به کارگیری صحیح نهاده‌های کشاورزی امکان پذیراست، لذا برای ایجاد زیر بنای مناسب برای توسعه کشاورزی نه تنها تأمین به موقع نهاده‌ها لازم است، بلکه روش استفاده صحیح در سطح مزرعه و به کارگیری این روش‌ها ضروری می‌باشد (ملکوتی و غیبی، 1376). گیاهان برای رشد و تولید محصول مناسب نیازمند یک سری عناصر غذایی هستند که از طریق خاک و کودهای شیمیایی در اختیار آن‌ ها قرار می‌گیرد در این میان کودهای شیمایی نقش اساسی را در تولید غذا طی قرن اخیر داشته‌اند و در حال حاضر یکی از مهمترین نهاده‌های کشاورزی می‌باشند به طوری که از زمان جنگ جهانی دوم مصرف کودهای شیمایی به منظور افزایش عملکرد گیاهان زراعی به خصوص در کشورهای در حال توسعه رشد چشمگیری داشته است در رابطه با تولید محصولات زراعی و منابع تولید غذا یکی از مهم‌ترین مسائل مطروحه، افزایش پتانسیل تولید محصولات زراعی و منابع تولید غذا بوده درحالی‌که که امروزه تلاش برای دستیابی به افزایش محصول با واژه پایداری همراه شده است و بایستی در جهت کاهش مصرف کودهای شیمیایی حرکت نمود (ارزانش، 1379). استفاده از منابع گیاهی و حیوانی قابل تجدید و منابع بیولوژیک به جای منابع شیمیایی می‌تواند نقش مهمی در باروری و حفظ فعالیت‌های بیولوژیک خاک افزایش کیفیت محصولات کشاورزی و سلامت اکوسیستم داشته باشد (جالوتا، 2006).

 به واسطه اهمیت تغذیه گیاهی در عملکرد نخود، تعیین میزان و مقدار مطلوب کود در واحد سطح جهت نیل به عملکرد بهینه ضروری به نظر می‌رسد.

1-2- فرضیات تحقیق:

1-کاربرد ریزوچک پی سوپر پلاس با نسبت‌های مختلف اثر معنی‌داری بر رشد و نمو، عملکرد

گیاه نخود دارد.

2- برهمکنش کاربرد ریزوچک پی سوپر پلاس و ارقام مختلف بر رشد و نمو، عملکرد و اجزای

عملكرد گیاه نخود معنی‌دار است.

1-3- اهداف تحقیق:

1- بررسی اثر کاربرد مقادیر مختلف کود بیولوژیک ریزوچک پی سوپر پلاس بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه نخود

2- تعیین مناسب‌ترین تیمار کودی بیولوژیک ریزوچک پی سوپر پلاس و رقم برای دستیابی به حداکثر عملکرد گیاه نخود

1-4- حبوبات و اهمیت آن‌ ها:

حبوبات متعلق به خانواده بقولات و زیر خانواده پروانه آسایان می‌باشند. در بین حبوبات تنوعی از گیاهان درختی، بوته‌ای و علفی که در مناطق گرمسیر و معتدل گسترش یافته‌اند، به چشم می‌خورد حدود 18000 گونه در خانواده بقولات وجود دارد (کوچکی و بنایان اول، 1368).

 انسان به طور متوسط روزانه 2800 کالری انرژی نیاز دارد ولی در کشورهای پیشرفته مصرف روزانه کالری 3500 و در کشورهای جهان سوم این میزان به 2200 کالری برای هر نفر در روز می‌رسد (مجنون حسینی،1379). میزان پروتئین در اکثر حبوبات بین 32-18 درصد است (آرنون 1999) به طور متوسط رژیم غذایی خصوصاً در جهان بیشتر نشاسته است و کمبود پروتئین در اغذیه میلیون­ها نفر انسان در کشورهای توسعه نیافته امروزه یکی از مشکلات می‌باشد.

حبوبات در سراسر دنیا کشت شده و به شرایط آب و هوایی متفاوتی از معتدل تا گرمسیر و مرطوب تا خشک سازگاری یافته‌اند. دانه‌های رسیده و خشک حبوبات دارای ارزش غذایی زیاد و قابلیت نگهداری خوبی هستند و در رژیم غذایی بیشتر مردم جهان نقش مهمی دارند حبوبات بعد از غلات دومین منبع مهم غذایی انسان و دام را تشکیل می هند (کوچکی و بنایان اول، 1373).

 در ایران نیز اهمیت حبوبات بعد از گندم و برنج می‌باشد حبوبات منبع اصلی پروتئین در کشورهای در حال توسعه می‌باشد و علاوه بر آن ریشه گیاهان تیره بقولات توانایی همزیستی یا باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن را داشته و در حاصلخیزی خاک مؤثرند و هر ساله مقادیر زیادی ازت بعد از برداشت این محصولات به خاک زراعی افزوده می‌شود (مجنون حسینی، 1379). در بین حبوبات نخود یکی از گیاهان این خانواده بوده که دارای میزان پروتئین قابل هضم بالایی بوده و نسبت به سایر حبوبات از نظر فسفر و کلسیم غنی می‌باشد در نقاطی که غلات غذای اصلی مردم را تشکیل می‌دهد­، استفاده از حبوبات از جمله نخود ارزش جیره غذایی را افزایش می‌دهد (ساکسنا،2004).

1-5- نخود

نخود یکی از مهم‌ترین منابع پروتئینی گیاهی و یکی از بقولاتی است که سهم عمده‌ای در جیره غذایی انسان دارد کیفیت پروتئین دانه این گیاه از بقولاتی مانند ماش و لوبیا بالاتر است (کلمنته و همکاران، 1998). همچنین نخود دارای مقادیر بالایی از کلسیم، روی و نیاسین است (ساهنی و همکاران­،2008) در برخی سال‌ها به دلیل توزیع نامناسب یا کاهش بارندگی تولید محصول نخود با مشکل جدی مواجه می‌شود (سیخون و ساین­، 2007). نخود یکی از مهم‌ترین منابع پروتئینی گیاهی و یکی از بقولاتی است که سهم عمده‌ای در جیره غذایی انسان دارد. (زایدی و همکاران،2003). نخود در دنیا به اسامی مختلف شناخته شده است­، در هند نام‌های متفاوتی دارد و در چندین ایالت آن به نام Chana خوانده می‌شود و در آمریکا Garbenao bean معروف است (کریمی­،1382). در ایران نام‌های نخود زراعی، نخود زراعی، نخود سفید نخود ایرانی و یا نخود به آن اطلاق می‌شود (گلدانی و رضوانی مقدم­،1386). نخود زراعی (Cicer arietinum) یکی از اولین لگوم­های دانه‌ای است که در دنیای قدیم اهلی شده است (حبیبی راد و همکاران­، 1385). نظریات مختلفی در مورد منشأ نخود وجود دارد برخی عقیده دارند که نخود یک گیاه بومی آسیای غربی بوده و احتمالاً از این به اروپا و هندوستان انتشار پیدا کرده است (سلمنت­، 1998). این گیاه در سال‌های اخیر وارد نواحی گرمسیر آفریقا و استرالیا شده و به طور موفقیت‌آمیزی برای مرکز و جنوب آمریکا تا غرب ایلات متحده معرفی و شناخته شده و در حال حاضر در بیش از 34 کشور جهان کشت می‌شود. در ایران در اکثر نقاط به جزء نواحی مرطوب شمال به عمل می‌آید (کریمی­، 1382). جد احتمالی واریته­های زراعی نخود Cicer arietinum است. با این حال مبدأ نخود به طور دقیق مشخص نشده است (شمس و همکاران­، 1384). قدیمی‌ترین مدرک تاریخی به دست آمده از بقایای زغال‌سنگی نخود در منطقه حاجی لار کشور ترکیه­، دلالت بر وجود نخود در 5450 سال قبل از میلاد می کند مناطقی از ترکیه و سوریه و همچنین هندوستان اتیوپی از خاستگاه و منشأ نخود محسوب می‌شوند برای این گیاه خاستگاه و مراکز مختلف در دنیا به شرح زیر گزارش شده است (ساین و همکاران­، 2001).

1- هندوستان (شمال غرب هندوستان و پاکستان)

2-آسیا (هندوستان، پاکستان­، افغانستان و جنوب روسیه)

3- خاور نزدیک (ایران­، قفقاز و عراق)

4- مدیترانه (ترکیه یونان و لبنان)

5-حبشه (اتیوپی)

1-6-سطح زیر کشت نخود در جهان

1-7- مشخصات گیاه‌شناسی

 نخود زراعی با نام علمی L Cicer arietinum از خانواده بقولات Leguminosae زیر تیره پروانه آسا Papilionaceae و n=16 کروموزوم می‌باشد و اصولاً خود گشن هستند و درصد دگر گشنی طبیعی آن بین صفر تا یک درصد متغیر می‌باشد (منصوری 1381). نخود جنس Cicer  شامل 9 گونه یک ساله و 31 گونه چند ساله است که فقط یک گونه

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 

 

 یک ساله آن. Carietinum و روز بلند که تقریباً 20 تا 60 سانتی‌متر ارتفاع دارد و دارای دو تیپ ایستاده و نیمه ایستاده می‌باشند که شاخه دهی آن بسته به واریته و شرایط محیطی فرق می‌کند (الریفائی و همکاران، 2007). نخود بر اساس اندازه بذر به دو گروه ماکرو کارپا و از لحاظ رنگ و شکل بذر به دو تیپ دسی و کابلی تقسیم می‌شوند. تیپ دسی دارای بذور ریز در رنگ‌ها و شکل‌های متفاوت دیده می‌شود. معمولاً در هر نیام 2 تا 3 بذر دارد ارتفاع گیاه کوتاه و حاوی ماده رنگی متعلق به گروه نخود تیپ دسی یا محلی هستند و از دانه آن‌ ها معمولاً به صورت لپه استفاده می‌شود. نخودهای رنگی نسبت به نخودهای دانه سفید به بیماری‌ها و آفات مقاوم­تر می‌باشند. این تیپ به علت اینکه در بین ماه‌های معروف است و کشت آن بیشتر در ممالک شرقی­، ایران اتیوپی و افغانستان معمول است تیپ دسی حدود 85% از تولید جهانی را شامل می‌شود که از این مقدار بیش از 70% آن مربوط به کشور هند است. بذور تیپ کابلی درشت بوده و کرمی رنگ است و هر غلاف از 1 تا 2 بذر درشت دارد و وزن هزار دانه آن بیشتر از 250 گرم می‌باشد ارتفاع گیاه متوسط تا بلند بوده و فاقد آنتوسیانین است و مقدار فیبر دانه در آن‌ ها کم است. برگ بوته‌های این تیپ از تیپ دسی بزرگ تر و برگچه­های گسترده­تری دارد این نخود به تیپ مدیترانه‌ای نیز مشهور است و چون کشت آن در فواصل بین اسفند و فروردین انجام می‌گیرد آن را تیپ بهاره نیز می‌نامند کشت این تیپ بیشتر در ممالک غربی آسیا سودان­، مکزیک و شیلی مرسوم است. تیپ کابلی تقریباً 15% از کل تولید جهانی را شامل می‌شود. از ارقام کابلی موجود در ایران می‌توان کوروش البرز، جم، هاشم و آرمان و از ارقام دسی می‌توان سیاه کاکا قهوه‌ای و پیروز را نام برد (حبیبی راد و همکاران­، 1385).

1-7-1-مورفولوژی

1-7-2-ریشه

ریشه نخود به خوبی منشعب می‌شود و تا عمق 1 الی 2 متری نفوذ می‌کند بیشترین حجم ریشه در ناحیه 60 سانتی‌متری خاک متمرکز می‌باشد سیستم ریشه‌ای در واریته­های دیررس و خوابیده به مراتب از واریته­های زود رس و ایستاده پر پشت­تر می‌باشند (هومگل­،1999). ساکسنا و شلدراک (2001) اظهار داشته‌اند موقعی که ناحیه سطحی خاک خشک است توسعه ریشه در آن ناحیه صورت نمی‌گیرد و یا کم است­، با وجود این ریشه‌ها توسعه خود را به لایه‌های عمیق­تر خاک تا 120 سانتی‌متر ادامه می‌دهد توسعه ریشه تا موقع برداشت ادامه دارد و در انتهای فاز رویشی بیش از 50% ریشه‌ها در ناحیه زیر 60-45 سانتی‌متر باقی می­مانند. سیستم ریشه‌ای نخود در کشت دیم در مقایسه با کشت آبی گسترده‌تر است و عمق بیشتری از خاک نفوذ می­ کند. همچنین سیستم ریشه‌ای تیپ کابلی وسیع تر از تیپ دسی است بر روی ریشه نخود همانند سایر لگوم­های گره‌های تثبیت کننده ازت تشکیل می‌شود و یا نخود با باکتری ریزوبیوم همزیستی داشته و این نژاد بر روی ریشه‌های نخود تولید گره می‌کند (هومگل، 1999). معمولاً 10 الی 12 روز پس از کاشت گره‌ها شکل می‌گیرند و 15 الی 20 روز پس از کاشت تثبیت ازت شروع می‌شود (کریمی، 1382). برخی از صاحب‌نظران معتقدند که نخود سالیانه 41 تا 270 کیلوگرم ازت درهکتار تثبیت می‌کند (مجنون حسینی،1387). طی برخی بررسی­ها همچنین مشخص شده است که درهر هکتار نخود میزان ازت خالص افزوده شده به خاک در شرایط مناسب بین 50 تا 80 کیلوگرم می‌باشد (آستارائی و کوچکی، 1375).

1-7-3- ساقه

ساقه نخود گرد و دارای شاخه‌های چهار گوش و راست بوده و کلیه اندام‌های آن از کرک پوشیده شده است. تیپ کابلی نسبت به تیپ دسی نسبتاً بلند­تر است. شاخه‌های اولیه و ثانویه که جزو مهم‌ترین خصوصیات گیاه در تعیین هویت آن محسوب می‌شود. زاویه باز با محور عمودی در تیپ خوابیده و زاویه بسته با محور عمودی در تیپ ایستاده تشکیل می‌دهند شاخه دهی ممکن است از پایه یا وسط ساقه شروع شود ارقامی که شاخه دهی آن‌ ها از پایه شروع می‌شود پر محصول­تر هستند (حسنوند،1383). شاخه‌های اصلی از 1 تا 8 عدد در نوسان می‌باشند شاخه‌های ثانوی که از جوانه‌های موجود روی شاخه‌های اولیه تولید می‌شوند تعداد آن‌ ها بین 5 تا 7 عدد می‌باشد.

 شاخه‌های اولیه و ثانویه بیشترین سهم را در تعیین عملکرد نخود دارند. در نخود معمولاً از هر گره یک گل تولید شده و تبدیل به نیام می‌شود و نیام‌ها اکثراً بر روی شاخه‌های اولیه و ثانویه قرار دارند. شاخه‌های نوع سوم از جوانه‌های موجود بر روی شاخه‌های ثانویه به وجود می‌آیند و نسبتاً پر برگ بوده و در تعیین عملکرد اهمیتی ندارند (آذری و خواجه پور، 2005).

1-7-4- برگ

 برگ‌ها در نخود مرکب بوده به طور متناوب روی شاخه‌ها قرار می‌گیرند هر برگ دارای محور دراز به طور 3 الی 7 سانتی‌متر و شامل 10 تا 15 برگچه بوده که برگچه­ها معمولاً به طور متقابل بر روی محور برگ قرار گرفته و انتهای برگ به یک برگچه منفرد ختم می‌شود. برگچه­ها بیضی یا تخم‌مرغی شکل بوده و حاشیه آن‌ ها مضرس هستند و همانند سایر اندام‌ها پوشیده از کرک هستند هر برگ دارای گوشوارکی به طول 3 الی 5 میلی‌متر و عرض 4-2 میلی‌متر می‌باشند که در گیاه جوان بزرگ تر بوده و به اشکال متفاوت دیده می‌شود. برگ‌های آن دارای غدد مترشحه هستند که اسید مالیک (94%) و اسید اگزالیک (6%) ترشح می‌کنند و دارای مصرف دارویی می‌باشند (باد نهاژن و ریچارد­، 1998).

1-7-5- اندام‌های زایشی

گل‌های نخود به صورت و بر روی دمگل نسبتاً بلندی قرار گرفته‌اند و به رنگ‌های سفید آبی ارغوانی و بنفش دیده می‌شوند گل‌های نخود تیپ دسی، بنفش رنگ بوده درحالی‌که گل‌های نخود تیپ کابلی سفید رنگ هستند هر گل دارای کاسه گلی بلند و باریک که از 5 کاسبرگ به هم پیوسته تشکیل شده است جام گل دارای اجزایی بنام بال ناو و درفش می‌باشد در داخل جام گل 10 پرچم و یک تخمدان وجود دارند که از 10 پرچم 9 تای آن‌ ها به هم متصل شده و یکی آزاد است این وضعیت ساختمانی پرچم‌ها را دایا لفوس می‌گویند پرچم‌ها همزمان با باز شدن جداره غشاء بساک به طور دسته‌جمعی و قبل از باز شدن گل در بالای کلاله قرار می‌گیرند و لذا امکان دگرگشنی را کاهش می‌دهند تخمدان در نخود یک برچه­ای بوده متوسط تعداد تخمک در هر گل نخود تیپ دسی 3/2 و در تیپ کابلی 2/2 است میوه آن به صورت نیام بوده و از رشد و نمو جداره خار جی تخمدان به وجود می‌آید که حاوی 1 تا 3 دانه است نیام در وسط پهن و در طرفین باریک بوده و سطح آن از کرک‌های ریز همانند سایر اندام‌ها پوشیده شده است. نیام لوزی و یا تخم‌مرغی شکل بوده و اندازه آن بسته به واریته متفاوت است نیام‌ها تا مدت زیادی سبز می مانند و در پر شدن دانه و فتوسنتز کل گیاه شرکت می‌کنند دانه‌های نخود چین‌خورده یا صاف و نوک‌تیز هستند دانه‌ها به رنگ سفید کرمی رنگ زرد قهوه‌ای قرمز و یا سیاه است. وزن یکصد دانه آن بین 9 تا 40 گرم متغیر بوده و هر چه رنگ بذر روشن تر باشد وزن آن بیشتر است اندازه نخود تیپ کابلی دانه درشت تقریباً 9-8 میلی‌متر و وزن هزار دانه آن در حدود 550-420 گرم و اندازه دانه کابلی دانه ریز در حدود 7 میلی‌متر و وزن هزار دانه آن در حدود 265 گرم می‌باشد عملکرد نخود تیپ دسی و کابلی دان ریز نسبت به نخود کابلی دانه درشت در حدود 20٪ بالاتر است (حسنوند، 2001).