…………………………………………………………………………………………………………. 1

1-2- بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………… 3

1-3- اهداف کلی تحقیق………………………………………………………………………………………… 5

1-3-1- سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………. 6

1-3-1- متغیّرهای تحقیق……………………………………………………………………………………….. 6

1-3-2-1- رسالت ادبیات در مقابله جامعه و بالعکس……………………………………………………. 7

1-3-2-2- سیاست و حکومت………………………………………………………………………………… 8

1-3-2-3- نهادهای اجتماعی…………………………………………………………………………………… 8

1-3-2-4-فرهنگ…………………………………………………………………………………………………. 9

1-3-2-5- ارزش­های اجتماعی………………………………………………………………………………… 9

1-3-2-6- هنجارهای اجتماعی………………………………………………………………………………… 9

1-3-2-7- ادبیات طنز…………………………………………………………………………………………… 9

1-4- ضرورت و اهمیت پژوهش……………………………………………………………………………… 10

1-5- پیشینه­ی پژوهش…………………………………………………………………………………………… 11

1-6- روش اجرای تحقیق………………………………………………………………………………………. 14

 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1- شرح حال «نسیم شمال»………………………………………………………………………………….. 16

2-2- آثار نسیم شمال…………………………………………………………………………………………….. 18

2-2-1- نسیم شمال و ملانصرالدین………………………………………………………………………….. 18

2-2-2- دلایل موفقیت نسیم شمال……………………………………………………………………………. 19

2-3- برگ آخر از زندگی نسیم شمال………………………………………………………………………… 21

2-4- رابطه جامعه با ادبیات…………………………………………………………………………………….. 22

2-5- جامعه و زندگی اجتماعی………………………………………………………………………………… 23

2-6- جامعه ­شناسی……………………………………………………………………………………………….. 25

2-7- اصالت جامعه ­شناسی ادبیات…………………………………………………………………………….. 25

2-8- نقد جامعه­شناختی ادبیات………………………………………………………………………………… 25

2-8-1- فایده­ های نقد جامعه­شناختی ادبیات………………………………………………………………… 26

2-9- پیوند ادبیات با جامعه در عصر مشروطه……………………………………………………………… 26

2-9-1- ادبیات مشروطه………………………………………………………………………………………… 27

2-10- ویژگی­های مهم ادبیات مشروطه……………………………………………………………………… 27

2-10-1-ویژگی شعر مشروطه…………………………………………………………………………………. 28

2-11- اصول اندیشه، زبانی و ادبی شعر مشروطه…………………………………………………………. 29

2-11-1- اومانیسم………………………………………………………………………………………………… 29

2-11-2- رئالیسم…………………………………………………………………………………………………. 30

2-11-3- ناسیونالیسم…………………………………………………………………………………………….. 31

2-11-4- پرهیز از لفاظی زبانی………………………………………………………………………………… 31

2-11-5- عدم اتکا بر آرایه­ها و صنایع ادبی………………………………………………………………… 32

2-12- ادبیات و تاریخ…………………………………………………………………………………………… 33

2-13- تعریف طنز……………………………………………………………………………………………….. 34

2-13-1- طنز در دوره­ مشروطه…………………………………………………………………………….. 34

2-13-2- شعر نسیم، طنزی ملایم اما کوبنده………………………………………………………………… 35

2-14- ادبیات عامیانه…………………………………………………………………………………………….. 36

2-14-1- مثل­ها……………………………………………………………………………………………………. 37

 

فصل سوم: بحث و بررسی

3-1- مضامین اشعار نسیم شمال……………………………………………………………………………….. 40

3-1-1- محتوای اجتماعی………………………………………………………………………………………. 41

3-1-1-1- ریا و تظاهر………………………………………………………………………………………….. 42

3-1-1-2- دین……………………………………………………………………………………………………. 43

3-1-1-2-1- دعوت به اتحاد اسلام………………………………………………………………………….. 52

3-1-1-2-2- روشنفکری ضدّ مذهب………………………………………………………………………… 53

3-1-1-3- تعلیم و تربیت………………………………………………………………………………………. 55

3-1-1-4- زن و اهمیت و جایگاه او در خانواده و اجتماع……………………………………………… 56

3-1-1-4-1- حق تحصیل زنان……………………………………………………………………………….. 57

3-1-4-2- ظلم و ستم نسبت به زنان………………………………………………………………………… 61

3-1-1-4-3- تأکید بر عفت، حجاب زنان………………………………………………………………….. 62

3-2-1- محتوای سیاسی…………………………………………………………………………………………. 63

3-2-1-1- اصطلاحات اجتماعی………………………………………………………………………………. 64

3-2-1-2- مفهوم آزادی در اشعار نسیم شمال……………………………………………………………… 65

3-2-1-2-1- آزادی بیان………………………………………………………………………………………… 66

3-2-1-2-2- آزادی مطبوعات…………………………………………………………………………………. 69

3-2-1-2-3- آزادی زنان……………………………………………………………………………………….. 71

3-2-1-2-4- آزادی: رهایی از استبداد داخلی……………………………………………………………… 73

3-2-1-2-5- آزادی: رهایی از استعمار و تجاوز اجنبی………………………………………………….. 78

3-2-1-2-6- آزادی انتخابات………………………………………………………………………………….. 81

3-2-1-3- واژه وطن در ادبیات فارسی……………………………………………………………………… 82

3-2-1-3-1- مفهوم وطن در بعد سیاسی و حکومتی در دوره­ مشروطه…………………………… 83

3-2-1-3-2- وطن در شعر دوره­ مشروطه……………………………………………………………….. 84

3-2-1-3-2-1- وطن در اشعار نسیم شمال………………………………………………………………… 84

3-2-1-4- مشروطه و بازتاب آن……………………………………………………………………………… 86

3-2-1-4-1- بازتاب مشروطه در اشعار نسیم شمال……………………………………………………… 88

3-2-1-4-1-1- بزرگداشت مشروطه و آثار و نتایج آن…………………………………………………. 88

3-2-1-4-1-1-1- تأیید و تکریم نظام مشروطه و حاکمیت قانون……………………………………. 88

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 

 

 

3-2-1-4-1-1-2- اجرای عدالت و رفع ستم……………………………………………………………… 89

3-2-1-4-1-1-3- آسایش و سعادت مردم………………………………………………………………… 90

3-2-1-4-1-1-4- استقبال از مجلس شورا…………………………………………………………………. 90

3-2-1-4-1-1-1-5- تشویق مردم به انتخاب وکلای لایق……………………………………………… 91

3-2-1-4-1-2- ناامیدی از استقرار مشروطه و انتقاد از مخالفان آن…………………………………… 93

3-2-1-4-1-2-1- ناامیدی از استقرار مشروطه و انتقاد از وضع نابسامان کشور…………………… 93

3-2-1-4-1-2-2- انتقاد از انحراف مشروطه………………………………………………………………. 93

3-2-1-5- انتقاد از غوغای جمهوری خواهی………………………………………………………………. 95

3-2-1-6- توجه به مسائل جهانی…………………………………………………………………………….. 97

3-3-1- محتوای اقتصادی………………………………………………………………………………………. 99

3-3-1-1- فقر و فاصله طبقاتی……………………………………………………………………………….. 102

3-3-1-2- مشاغل………………………………………………………………………………………………… 104

3-3-1-3- کسادی بازار…………………………………………………………………………………………. 105

3-3-1-4- فساد مالی……………………………………………………………………………………………. 105

3-3-1-5- وابستگی اقتصادی ایران به غرب……………………………………………………………….. 106

3-4-1- مضامین فرهنگی……………………………………………………………………………………….. 108

3-4-1-1- تعدد همسر………………………………………………………………………………………….. 108

3-4-1-2- آداب و رسوم در ایام مشهور……………………………………………………………………. 110

3-4-1-3- غربزدگی……………………………………………………………………………………………… 112

3-4-1-4- بی­سوادی…………………………………………………………………………………………….. 113

3-4-1-5- رواج خرافه و نادانی در دوره­ مشروطه…………………………………………………….. 114

3-4-1-5-1- جهل و خرافه ستیزی در دیوان اشعار ایرج میرزا………………………………………… 115

3-4-1-5-2- جهل و خرافه ستیزی در دیوان اشعار ملک الشعرای بهار……………………………… 115

3-4-1-5-3- جهل و خرافه ستیزی در اندیشه­ی نسیم شمال…………………………………………… 117

 

فصل چهارم: نتیجه گیری

4-1- نتیجه ­گیری…………………………………………………………………………………………………… 121

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………….. 1

چكیده:

1ـ1ـ مقدّمه

جامعه ­شناسی ادبیات، شاخه­ای چند رشته­ای از علوم اجتماعی است که به موضوعاتی چون شناخت آداب و رسوم جامعه و بررسی نگرش اجتماعی شاعران و نویسندگان دوره­ های گوناگونی می ­پردازد. و رویکردی انتقادی به آن، به معنای یافتن نشانه­ها و نمودهای آگاهی جمع و تحولات پیرامون آن در رابطه با دیگر تحولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در مکان و زمان­های مختلف است.

ادبیّات دارای ماهیتی اجتماعی است زیرا که هیچ شاعر و نویسنده­ای در خلأ زندگی نمی­ کند،  نمی­اندیشد و سخن نمی­گوید. سخن آنان خودآگاه یا نا خودآگاه و مستقیم یا نامستقیم از زمینه ­های اجتماعی می­جوشد؛ اگر چه تأثیر عوامل و عناصر اجتماعی در شعر و نوشته­ی شاعران و نویسندگان    می ­تواند متفاوت باشد. آرنولد هاوزد (1976) معتقد است که برای درک آثار هنری کافی است که شرایط اقتصادی و اجتماعی را که اثر هنری در آن متولد شده بشناسیم. در این رویکرد، پایگاه اجتماعی هنرمند از اهمیت ویژه­ای برخوردار است و به همراه شرایط جامعه در آثار هنری نقش تعیین­کننده دارد (راو راد، 1382: 12-14).

همان­طور که می­دانیم یکی از دوره­ های سرنوشت­ساز تاریخی ایران عصر مشروطه است دوره­ای که در آن در تازه­ای بر روی ادبیات فارسی گشوده می­ شود؛ ادبیات با سیاست و مسائل اجتماعی و مفاهیم جدیدی که تا آن زمان سابقه­ای به این گستردگی نداشته همچون جانبداری از عدالت، آزادی، نکوهش استبداد، نفرت از بیگانگان، وطنی­پرستی پیوند می­خورد. در ادبیات قلم برای نخستین بار برای روبه رو شدن با عامه مردم به کار می­افتد. و اشعار کسانی همچون عارف، نسیم شمال و عشقی به خاطر بیان درد مردم و جامعه زمان خود در قلب  مردم نفوذ پیدا می­ کند.

تاریخ پر فراز و نشیب ایران، همراه با جنگ و صلح، ظلم و عدالت، شادی، اندوه، امید و ناامــیدی

است. در طی تاریخ ایران، مردمانی زیسته­اند که همواره با اسلحه و یا با اندیشه و قلم خود به مقاومت و مبارزه پرداخته­اند که در این میان شاعران و نویسندگان جامعه­شناس، مردم دوست، خوش درخشیده­اند.

سید اشرف الدین حسینی از جمله شاعران بزرگی بود که سروده­های او بیانگر رویدادی سیاسی و یا در بردارنده­ی طنزی اجتماعی و فرهنگی بود که در مجموع، نمایشگر وقایع جاری سرزمینمان از ابتدای عصر مشروطه تا دوران رضاخانی بود.

نسیم شمال از جمله شاعران بزرگی بود که ادبیات را با جامعه و مردم به مفهوم واقعی آن گره زده بود. با اشعاری که علاوه بر سادگی و شیرینی و تاحدی طنز گونه بودن اما سرشار از احساسات پاک میهن­پرستانه­ی و بشردوستانه به روشن کردن افکار عموم افراد جامعه می­پرداخت.