از آن جا که تحقیقات پزشکی ثابت کرده است که شخص آلوده به ویروس ایدز خواهد مرد و تاکنون درمانی برای این بیمار شناخته نشده است، انتقال و سرایت و سرویس ایدز می تواند وسیله ای برای ارتکاب جنایت باشد. هدف از انجام این تحقیق با توجه به جنبه توصیفی و تحلیلی آن، بیان و کشف شرایطی است که در صورت وجود آن ها می تواند برای فردی که این ویروس را از راه های انتقال آن به دیگری منتقل می کند؛ قائل به وجود مسئولیت کیفری شد. شناخت این مسئولیت در حال حاضر و به دلیل نبود قانون خاص جهت تعقیب این رفتارها باید براساس چهارچوب قانونی موجود باشد تا بتوان شخص مسئول را به موجب آن مجازات کرد شایان ذکر است تحقیق پیش رو سعی در گردآوری اطلاعات مورد نیاز با محوریت روش کتابخانه ای بوده است.

واژگان کلیدی: مسئولیت کیفری، ایدز، جرم علیه نفس، جرم علیه مادون نفس.

مبحث اول: کلیات تحقیق

الف- بیان مسئله:

ب- ضرورت انجام تحقیق:

چیزی که در بررسی این پدیده کمتر به آن توجه شده است بررسی فرایند انتقال این بیماری از بعد حقوقی آن و مسئولیت کیفری است که برای انتقال دهنده آن در صورت احراز شرایطی متصور می باشد. لذا باز کردن این مسئله از نگاه حقوق جزا و به طور اخص در زمره جرایم علیه اشخاص و سنجش قوانین کیفری یک امر ضروری می باشد.

ج- اهداف تحقیق:

هدف از نوشتن این پایان نامه این است که ابتدا کمک به دانشجویان و دانش پژوهان شود تا بهتر این بیماری را بشناسند و افراد بدانند که در مقابل انتقال این بیماری چه تکلیفی خواهند داشت و از طرفی کمک به قضات تا بهتر تصمیم گیری نمایند و انشاالله به گونه ای به دست افرادی که قانون تصویب می کنند برسد تا در مورد انتقال این بیماری هم تصمیم گیری شود و قانونی تصویب شود تا قضات در مواردی که ابهام دارند بهتر جوابگو و تصمیم بگیرند.

د-سوالهای تحقیق:

سؤالات تحقیق عبارتند از:

2- عمل فرد انتقال دهنده قبل از وقوع مرگ و بعد از آن تحت شمول کدام یک از مجازاتهای مقرر در قوانین کیفری ایران قابل بررسی است؟

ذ- فرضیه ها:

2- عمل فرد انتقال دهنده قبل از وقوع مرگ مشمول تعیین دیه و ارش و مجازات تعزیری و با روی دادن مرگ در صورت احراز شرایط قتل عمدی موجب قصاص و در صورت غیرعمد بودن مشمول پرداخت دیه می باشد. هم چنین در ضمن تحقیق سؤالات دیگری در ارتباط با سؤالات اصلی تحقیق طرح شده است که در جای خود به آن ها اشاره خواهد شد.

ن- پیشینه تحقیق:

و- روش تحقیق:

از آن جایی که شناسایی و توصیف مسئولیت کیفری فرد انتقال دهنده ویروس ایدز به دیگری مطلوب این تحقیق است، نوع آن جنبه نظری داشته و گردآوری اطلاعات مورد نیاز با عنایت به روش کتابخانه ای صورت گرفته است.

ه- مشکلات تحقیق:

از جمله مشکلاتی که در انجام این تحقیق با آن مواجه بودم استفاده از منابع پزشکی در زمینه بیماری ایدز و برخورد با اصطلاحات تخصصی پزشکی بود که این امر مراجعه به متخصصین این عرصه و به خصوص متخصصان بیماری های عفونی را می طلبد. از طرف دیگر کمبود منابع در ارتباط با این موضوع در نظام کیفری ایران نیز باعث گردید تا در انجام این پژوهش دقت و وقت زیادتری را صرف نمایم.

ی- ساختار تحقیق:

در یک فصل به رفتار مجرمانه ای که در جرایم علیه اشخاص ناشی از انتقال ویروس ایدز وجود دارد، پرداخته شده و در فصل بعدی عنصر روانی مجازات جرایم علیه اشخاص ناشی از انتقال ایدز مورد بررسی قرار گرفته نگارنده امیدوار است که این تحقیق مورد استفاده علاقمندان قرار گیرد و هم چنین توانسته باشد در جهت تعیین اقدام کیفری شایسته و شناخت خلاءهای قانونی احتمالی در برخورد با این پدیده گام بردارد.

مبحث دوم:مفاهیم وتعاریف

گفتار اول: مفاهیم کلی

همان طور که می دانیم انسان سالهاست که با بیماری ایدز درگیر است و تا به حال برای آن درمان قطعی پیدا نکرده امّا جوامع برای جلوگیری از گسترش آن باید راه هایی را بیاندیشند ابتداً باید بیماری ایدز را شناخت بعد راه های جلوگیری آن و چگونگی انتقال این ویروس و اگر انتقال یافت فرد منتقل کننده چه مسئولیتی دارد و معنای اصطلاحی یا لغوی کلمات را باید بررسی کنیم تا بهتر به تجزیه و تحلیل آن بپردازیم.

کلمات مدنظر می تواند ویروس- بیماری- انتقال- مسئولیت- کیفری باشد که ابتدا به معنای لغوی یا اصطلاحی آن رجوع می نمائیم.

الف-مفاهیم لغوی:

ویروس: عامل بسیار کوچک زنده که غالباً سبب ایجاد عفونت و ناخوشی می شود ویروس ها در حقیقت عبارت از مولکولهای زنده ای هستند که به مناسبت کوچکی ابعادشان غالباً از صافیها نیز می گذرند و قطر بدن آن ها بین 1 تا 3 میلی میکرون می باشد.[1]

بیماری: رنجوری و با لفظ پیچیدن و دادن مستعمل است. مرض و ناخوشی و رنجوری و ناتوانی آزار، انحراف مزاج بر اثر تغییر وضع ساختمان یا عمل انساج، نادانی، دردمندی.[2]

بیماری زا: مولد امراض، مرض آور، مرض انگیز، تولید کننده مرض.[3]

مسئولیت: مصدر جعلی از مسئول، ضمانت، ضمان، تعهد مؤاخذه، مسئولیت چیزی، با کسی بودن، مسئولیت داشتن.

در اصطلاح حقوقی، تعهد قهری یا اختیاری شخص در مقابل دیگری است (خواه مالی باشد خواه غیرمالی) و آن بر دو قسم است یکی مسئولیت جزایی و آن مسئولیتی است که قابل تقویم به پول نباشد و دیگری مسئولیت مالی یا مسئولیت مدنی که مسئولیتی است قابل تقویم به پول.[4]

انتقال: از جایی به جایی رفتن (غیاث اللغات) از جایی به جایی رفتن و نقل نمودن- جابجا شدن از جایی به دیگر رفتن- نقل کردن- کوچیکدن- کوچ کردن.[5]

کیفری: منسوب به کیفر- جزایی (فرهنگ فارسی معین) جزایی (فرهنگستان).[6]

ب- مفاهیم اصطلاحی:

مسئولیت: (مدنی) تعهد قانونی شخص بر رفع ضرری که به دیگری وارد کرده است خواه این ضرر ناشی از تقصیر خود وی باشد یا ناشی از فعالیت او شده باشد.

(فقه) در همین معنی لفظ ضمان را به کار برده اند و معنی آن هر نوع مسئولیت اعم از مسئولیت مالی و مسئولیت کیفری است.[7]

مسئولیت کیفری مرادف با مسئولیت جزایی است.[8]

مسئولیت جزایی: مسئولیت مرتکب جرمی از جرائم مصرح در قانون را گویند و شخص مسئول به یکی از مجازاتهای مقرر در قانون خواهد رسید. متضرر از جرم، اجتماع است برخلاف مسئولیت مدنی که متضرر از عمل مسئول، افراد می باشند در مورد مسئولیت کیفری اسقاط حق به صلح و سازش میسر نیست (برخلاف مورد مسئولیت مدنی) و در مسئولیت جزایی علی الاصول عمد (یعنی قصد و نتیجه) شرط تحقق جرم و مسئولیت است برخلاف موارد مسئولیت مدنی که در قانون ما حتی موجود خطا و مسامحه و اهمال هم شرط آن نیست.

اصطلاح مسئولیت جزایی در مقابل اصطلاح مسئولیت مدنی قرار می گیرد.[9]

گفتاردوم:مفهوم وماهیت و ارکان مسئولیت کیفری

الف- تعریف مسئولیت کیفری:

تعریفی که حقوقدانان ارائه داده اند عبارتند از:

1) مسئولیت کیفری عبارت است از قابلیت و اعلیت شخص برای تحمل تبعات جزایی رفتار مجرمانه

2) مسئولیت کیفری عبارت است از این است که تبعات جزایی رفتار مجرمانه شخص بر او الزام یا تحمیل گردد.

3) التزام یا مجبور بودن شخص نسبت به تحمل تبعات جزایی رفتار مجرمانه خود، مسئولیت کیفری نامیده می شود[11]».

در مرحله نخست، شخص برخوردار از نوعی وضعیت و صفتی خاص است که به موجب آن قابلیت می یابد تا بار تبعات جزایی رفتار مجرمانه خود را تحمل کند. در مرحله دوم پس از تحقق این اهلیت و قابلیت در مرتکب جرم، تبعات جزایی رفتار مجرمانه به قهر بر او تحمیل می شود و سرانجام در مرحله سوم مرتکب جرم به اجبار و ناگزیر تبعات جزایی رفتار خود را تحمل می کند[12]؛ لذا با توجه به سه مرحله فوق الذکر می توان این تعریف را از مسئولیت کیفری ارائه داد: مسئولیت کیفری عبارت است از قابلیت یا اهلیت شخص برای تحمل تبعات جزایی، که بر این اساس تبعات جزایی رفتار مجرمانه شخص بر او الزام یا تحمیل شده و شخص ناگزیر از تحمل این تبعات است.