روغن‌های خوراکی از منابع مهم تامین انرژی برای فرایندهای حیاتی در بدن انسان هستند و به خاطر نقشی که این مواد در تامین نیازهای چربی و ویتامین‌ها دارند، پس از مواد نشاسته‌ای در زمره‌ی مهمترین کالاهای ضروری محسوب می‌گردند. با توجه به روند رو به افزایش مصرف روغنهای نباتی و هزینه زیاد تامین روغن مورد نیاز كشور از طریق واردات، توسعه كشت گیاهان دانه روغنی سازگار به شرایط اقلیمی كشور و همچنین گسترش برنامه‌های تحقیقاتی در این زمینه حائز اهمیت است.

انتخاب تاریخ‌کاشت مناسب یکی از فنون زراعی است که با رعایت آن حداکثر محصول بدست خواهد آمد. از آنجایی که طول مراحل مختلف نمو تابعی از دو عامل اصلی حرارت و طول روز است؛ ممکن است تاریخ‌کاشت را به نحوی تغییر داد که مراحل مختلف نمو گیاه با وضعیت حرارت و طول روز موجود طی فصل رشد انطباق مناسبی یافته و میزان رشد رویشی و زایشی مطلوبی بدست آید. بدین لحاظ لازم است اطلاع کامل و صحیحی از خصوصیات رشد و نمو و نیازهای اکولوژیک محصول مورد کاشت و عوامل محیطی داشت تا بتوان تاریخ‌کاشت مناسبی را انتخاب نمود.

1-2-هدف از اجرای این پژوهش

1- تعیین مناسب‌ترین تاریخ‌کاشت تابستانه موثر در افزایش عملکرد دانه و روغن گلرنگ در منطقه گچساران

2- تعیین بهترین رقم گلرنگ برای کشت دوم در منطقه گچساران

1-3-فرضیات پژوهش

• امكان كاشت و برداشت دو محصول در منطقه مورد مطالعه وجود ندارد
• امكان كاشت گلرنگ بهاره در منطقه مورد مطالعه وجود ندارد.
• تاریخ كاشت تأثیری بر عملكرد دانه، درصد روغن و خصوصیات زراعی گلرنگ بهاره ندارد.

 فصل دوم: مروری بر تحقیقات انجام شده

 2-1- نام‌های گلرنگ

گلرنگ گیاهی است که از سالیان بسیار دور در کشورهای مختلف جهان رشد و نمو نموده است. این گیاه در کشورهای مختلف به اسامی مختلف نامیده می‌شود. نام علمی گلرنگ یا گل رنگCarthamus tinctorius  L. می‌باشد. این گیاه در زبان فارسی علاوه بر گلرنگ یا گل رنگ اسامی متعدد دیگری نیز دارد که کافشه، کاجیره، کاچیره، کاژیره و کازیره بیش از سایر اسامی محلی مصطلح هستند. در زبان انگلیسی به این گیاه Safflower و در زبان فرانسه Carthame می‌گویند. عرب‌ها این گیاه را به اسامی قرطوم[1]، کرتوم[2] و عصفر[3] می‌شناسند. گفته شده است که Carthamus (نام جنس) برگردان لاتین کلمه عربی قرطوم است که به ماده رنگی گلها اشاره دارد و عصفر به احتمال زیاد منشأ نام انگلیسی آن یعنی Safflower است. این گیاه عضوی از خانواده گیاهی کاسنی(مرکبان یا مرکبه) یا (Compositae) Asteraceae می‌باشد ( ناصری، 1370؛ Chapman and Carter, 1976). گونه زراعی گلرنگ یکساله است؛ اما در این جنس گونه‌های وحشی چند ساله نیز وجود دارد (یزدی صمدی و عبدمیشانی، 1370).

2-2- تاریخچه کاشت گلرنگ در ایران و جهان

-3- مشخصات گیاهشناسی گلرنگ

گلرنگ زراعی گونه ­ای یكساله است ولی گونه­ های وحشی آن چند ساله­اند. اندام­های این گیاه از نظر گیاه شناسی دارای ویژگیهایی به شرح ذیل می­باشند.

2-3-1- ریشه: این گیاه دارای ریشه­ای قوی و گسترده می­باشد. این ویژگی به گیاه امكان
می­دهد تا رطوبت و مواد غذایی را از اعماق نسبتا زیاد جذب نماید. به همین جهت گلرنگ را گیاهی كم توقع و مقاوم به خشكی به شمار می­آورند (زینلی، 1378).

2-3-2- برگها: پس از جوانه­زنی گلرنگ و ظهور برگهای لپه­ای، برگهای حقیقی گلرنگ ظاهر می­شوند. برگهای این گیاه بر اساس نوع واریته و محل آن روی گیاه، صاف یا خاردار می­باشد. برگهای پایینی فاقد خار، در حالی كه برگهای فوقانی معمولا خاردار هستند. بعضی واریته­ها كاملا بدون خار می­باشند. در ابتداء برگهای گلرنگ روی زمین خوابیده است. به این دوره از رشد گیاه مرحله روزت می­گویند. در این مرحله ساقه هنوز طویل نشده و دیده نمی­ شود (خواجه­پور، 1383).

2-3-3- ساقه: با گرم شدن هوا فاصله میانگره­های ساقه زیاد و در نتیجه ساقه اصلی طویل می­ شود. ساقه اصلی در گلرنگ به صورت قائم و تقریبا گرد است، و طول آن در ارقام مختلف بین 25 تا 210 سانتیمتر متغییر است. هنگامی كه گیاه به ارتفاع 30-40 سانتیمتر رسید ساقه­ها در قسمت فوقانی گیاه منشعب می­شوند، و ساقه­های فرعی را تشكیل می­ دهند (زینلی، 1378).

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 2-3-4- طبق: طبق­ها به شكل مخروطی در انتهای ساقه اصلی و هر ساقه فرعی بوجود می­آید. هر طبق 5/1 تا 4 سانتیمتر قطر داشته و توسط چند ردیف براكته احاطه شده است. تعداد طبق در بوته تقریبا با تعداد ساقه فرعی در بوته برابر است. طبق واقع بر روی ساقه اصلی از همه بزرگتر است. ممكن است در هر بوته تا 50 طبق تشكیل گردد (خواجه­پور، 1383).

2-3-5- گل: گلها به صورت مركب هستند و شكل غوزه مانندی را تشكیل می­دهد. در هر طبق 20 تا 180 گل لوله­ای مشاهده می­ شود. (ناصری، 1370).

 2-3-6- دانه: در هر غوزه 20 تا 100 عدد دانه تشكیل می­ شود. دانه­ های این گیاه از نظر ظاهری خیلی شبیه به بذور كوچك آفتابگردان هستند و رنگ آنها سفید یا كرم رنگ است. وزن هزار دانه گلرنگ زراعی از 29 تا 50 گرم متغیر است (خواجه­پور، 1383).

 2-3-7- تركیبات دانه گلرنگ: پوسته، 30 تا 50 درصد، آب، 3 تا 10 درصد، روغن، 25 تا 40 درصد و پروتئین، 12 تا 20 درصد دانه را تشكیل می­دهند.

 2-4- مراحل نمو گلرنگ

براساس تقسیم ­بندی (Tanaka et al., 1997) مراحل نموی گلرنگ به دو مرحله تقسیم
می­شوند.

2–1- مرحله رویشی شامل  Veتا  Vn

:V_e لپه‎ها بطور كامل ظاهر شده‎اند. اولین برگهای حقیقی، غیر از لپه­ها، ممكن است مشاهده گردند. اما كمتر از 8/3 سانتیمتر طول دارند

2-4-2- مرحله زایشی شامل R1 تا R6

:R1 جوانة ‌انتهائی تشكیل یک طبق كوچك به قطرحدود 1/0 سانتیمتر همراه با دسته‎ای برگ در انتهای گیاه می‎دهد. این جوانة اولیه است و جوانه‎های ثانویه از محور برگها تشكیل می‎شوند.

R2: جوانة اولیة نابالغ به حداكثر قطر خود می‎رسد و بالای آخرین برگ روی ساقة اصلی بین 1/0 تا 3/0 سانتیمتر طویل می‎شود. شاخه‎های ثانویة در مرحلةR2  شروع به تشكیل شدن می‎كنند. معمولاً این شاخه‎ها در دومین تا چهارمین محور برگ از رأس گیاه شروع شده و به سمت پائین گسترش می‎یابند. تعداد شاخه‎ها و طبق‎های ثانویه و ثالثیه بستگی به ژنوتیپ و عوامل محیطی دارد. GDD مورد نیاز برای گذر از Vmax (زمان حداكثر تعداد برگ) تا این مرحله 70 تا 90 می‎باشد.

R3: این مرحله شروع گرده‎افشانی است و می‎تواند به سه زیر مرحله بر اساس درصد گلهائی كه در طبق گل داده‎اند تقسیم شود. اگر 25-0 درصد طبق گل داده باشد، زیر مرحلة R3.1 خواهد بود. زیر مرحلة R3.2 هنگامی است كه 50-25 درصد طبق گل داده است. وقتی بیش از 50 درصد طبق گل داده است و گلبرگ خارجی شروع به پژمرده شدن می‎كنند، زیر مرحلة R3.3 خواهد بود. مرحلة گلدهی (R2-R3.3) حدود 250 تا 280 GDD نیاز دارد.

R4: گلدهی كامل شده است و تمام گلچه‎ها پژمرده شده‎اند. گلچه‎ها بطور مداوم از خارج به داخل طبق پژمرده می‎شوند.

R5: بذرها شروع به پر شدن می‎كنند. بذور  غیر بالغ از یک غشاء نازك كه جنین را می‎پوشاند تا بذور كاملاً توسعه یافته كه دارای پوستة تیره هستند متغیر می‎باشد. این مرحله غیر قابل مشاهده است، مگر اینكه طبق‎ها بطور متناوب باز شوند. نوع پوسته قابل تشخیص نمی‎باشد.

R6: بذور از لحاظ فیزیولوژی بالغ هستند. وقتی پوسته رنگ مات خود را از دست داد به رنگ سفید یا نواری در می‎آید. براكته‎های خارجی طبق شروع به قهوه‎ای شدن می‎كنند، برخی طبق‎ها علامت تركهای شعاعی را هم نشان می‎دهند. مراحل رشد تا پر شدن دانه (R3.3 – R6) حدود 120 تا 140 GDD نیاز دارد. زمان مورد نیاز برای نمو گلرنگ در بین یک جامعه گیاهی ممكن است متغیر باشد، اما توصیف‎های مراحل رشد باید برای یک گیاه منفرد ارائه شود. طبق‎های ثانویه و ثالثیه در مراحل مشابه طبق اولیه، البته كمی با تأخیر توسعه می‎یابند.

* حداقل علمیات خاك‌ورزی از طریق اعمال شخم حداقل یا سیستم‌های بدون شخم.

* كشت مخلوط.

* استفاده از مالچ ها به‌ خصوص، مالچ‌های گیاهی و زنده.

* تناوب زراعی مناسب.

* تلفیق دام با زراعت.

* مبارزه بیولوژیک یا مدیریت تلفیقی آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز.

* استفاده از كودهای آلی.

* استفاده از كودهای بیولوژیك.

در خصوص عوامل مؤثر در برقراری پایداری در سیستم‌های زراعی، یكی از مهم‌ترین مواردی كه امروزه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار گشته و تحقیقات زیادی نیز بر روی آن انجام می‌گیرد، استفاده از برخی ریز موجودات مفید خاكزی است كه همزیستی آنها با گیاهان، تأمین كنندة عناصر غذایی و رشد بهتر آنها می‌باشد كه اصطلاحاً به آنها«كود بیولوژیك»گفته می‌شود. كودهای بیولوژیک منحصراً به مواد آلی حاصل از كودهای دامی، بقایای گیاهی و غیره اطلاق نمی‌شود بلكه تولیدات حاصل از فعالیت ریز موجودات كه در ارتباط با تثبیت نیتروژن یا فراهمی فسفر و یا عناصر غذایی در خاك فعالیت می‌كنند را نیز شامل می‌شود (بای‌بوردی و همكاران، 1380). این كودها درست در نقطة مقابل كودهای شیمیایی قرار دارند به‌طوری كه مصرف آنها بدون نگرانی اثرات سوء زیست محیطی، غالباً موجب بهبود شرایط فیزیكی، شیمیایی و بیولوژیک در كشاورزی از قدمت بسیار زیادی برخوردار است و در گذشتة نه چندان دور تمام مواد غذایی مورد مصرف انسان با بهره گرفتن از چنین منابع ارزشمندی تولید می‌شده است ولی بهره‌برداری علمی از این گونه منابع سابقة چندانی ندارد. علی‌رغم كاهش كاربرد كودهای بیولوژیک به علل مختلف طی چند دهة گذشته، به نظر می‌رسد جایگزینی تدریجی كودهای شیمیایی خصوصاً كودهای نیتروژنه و فسفاته با كودهای بیولوژیک به‌دلیل مزایای نسبی كودهای بیولوژیک و به‌علاوه ارزانی آن امری كاملاً اجتناب ناپذیر باشد. لذا یكی از مسائل مهمی كه می‌تواند موضوع تحقیقی بسیاری از مراكز پژوهشی و دانشگاهی باشد استفاده از این گونه ریز موجودات مفید به منظور تأمین مایحتاج غذایی و تحریک رشد گیاهان زراعی، توسعه و ترویج فرهنگ تولید و استفاده از كودهای بیولوژیک و فرهنگ سازی در خصوص لزوم استفادة صحیح از منابع طبیعی مولد غذا و حمایت از سلامت محیط زیست است (خاوازی، 1381).

1-1-1- فرضیات:

1- استفاده از كود نیتروكسین اثر معنی داری بر عملكرد دانه در گیاه لوبیا چیتی دارد.

2- استفاده از بیوسوپرفسفات به‌طور معنی‌داری باعث افزایش عملكرد دانه در لوبیا چیتی می‌گردد.

3- كاربرد كود نیتروكسین و بیوسوپرفسفات به‌طور معنی‌داری باعث افزایش عملكرد بیولوژیكی در لوبیا می‌شود.  

1-1-2-  اهداف:

تعیین سطح بهینه كاربرد كود نیتروكسین و بیوسوپرفسفات و اثر آنها بر اجزاء عملكرد در لوبیا

بررسی اثر كاربرد كود نیتروكسین و بیوسوپرفسفات بر عملكرد دانه در لوبیا چیتی

بررسی اثر كاربرد كود نیتروكسین و بیوسوپرفسفات بر عملكرد بیولوژیكی در لوبیا چیتی

1-2- كلیات

 1-2-1- حبوبات

1-2-2- لوبیا

 لوبیا یکی از حبوبات مهم است که دارای 20 تا 25 درصد پروتئین می‌باشد و طبق گزارش دفتر آمار و فناوری اطلاعات وزارت جهاد کشاورزی در سال زراعی 88-87 سطح زیر کشت لوبیا در کل کشور اعم از آبی و دیم 93888 هکتار و تولید آن 37/181372 تن بوده وسطح زیر کشت سایر حبوبات معادل 24985 هکتار وتولید 52/33448 تن 

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 بوده است. خشکی یکی از مهم‌ترین فاکتورهای محدود کننده تولید محصولات در سراسر جهان می‌باشد. در حبوبات دوره رشد غلاف و سرعت پیری برگ‌ها با شروع تنش آب و افزایش درجه حرارت‌های محدود کننده رشد، افزایش می‌یابد. در صورت فراهمی رطوبت، رشد غلاف‌ها و بلوغ آنها در یک دوره طولانی‌تر انجام می‌شود و برگ‌ها با سرعتی آهسته‌تر پیر می‌شوند. چند صد گونه از جنس Phaseolus که دارای اهمیت اقتصادی ویژه‌ای در تغذیه انسان می‌باشد در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر دنیا به‌دست آمده است. از این چند صد گونه فقط تعداد بسیار محدودی امروز زراعت شده که از بین آنها صدها نوع در نواحی گرم و معتدله دنیا کشت و کار می‌شود. تصور می‌شود که مبدأ اولیه لوبیای معمولی از آمریکای جنوبی و بومی آن منطقه بوده است (غفاری‌خلیق، 1379).

یکی از مهم‌ترین حبوبات در جهان، لوبیا است. تمامی گونه‌های لوبیا متعلق به دو جنس عمده است. جنس Phaseolus که شامل گونه‌های بذر درشت آمریکایی است و جنس Vigna که شامل گونه‌های بذر ریز آسیایی است. گونه‌های آمریکایی، بومی آمریکا و گونه‌های آسیایی بومی جنوب آسیا هستند. گونه‌های آمریکایی دارای غلاف‌هایی پهن با نوک بلند می‌باشد و دارای تعداد محدودی بذر در هر غلاف (4تا8 عدد) می‌باشند. گونه‌های آسیایی نیز دارای غلاف کوچک (حداکثر به طول 10سانتی‌متر) و استوانه‌ای هستند. در داخل هر غلاف تعداد زیادی بذر (تقریباً 20عدد) وجود دارد. در حال حاضر 18 نوع لوبیا در سطح جهان کاشته می‌شود. (کوچکی و بنایان اول، 1386).

(Phaseolus vulgaris var.) که در زبان فارسی به نام لوبیا چیتی معروف بوده و در زبان انگلیسی Pinto bean  و یا Spotted bean نامیده می‌شود، یکی از زیر گونه‌های لوبیای معمولی است. لوبیا دارای واریته‌های بوته‌ای با رشد محدود و واریته‌های رونده، با رشد نامحدود می‌باشد که تا ارتفاع 2 الی 3 متری هم رشد می‌کنند. گل‌ها در این گیاه به رنگ های متنوع سفید، صورتی و ارغوانی مایل بنفش مشاهده می‌شوند. گل‌ها بر روی محور گل‌آذین از پایین به بالا شکوفا می‌شوند. غلاف‌های لوبیا، کشیده و آویزان هستند. شکل غلاف در ارقام مختلف، متفاوت و به اشکال خمیده، مستقیم، پهن یا استوانه‌ای مشاهده می‌گردند. (کوچکی و بنایان اول، 1386).

لوبیا گیاهی گرمادوست است و برخی ارقام آن نسبت به طول روز بی تفاوت و بعضی دیگر حساس یا روز کوتاه می‌باشند. این گیاه خودگشن است و سیستم ریشه‌ای نازک و باریک دارد. (دوبتز و ماهالا، 1999). برای رشد کامل لوبیا 130-120 روز وقت لازم است. از حدود 39-26 روز پس از کاشت چنانچه طول روز بین 18-10 ساعت باشد، به گل می‌نشیند. کمبود رطوبت را تا حدودی تحمل می‌کند. البته در شرایط خشک، تولید آن به شدت کاهش می‌یابد، ولی در طی پر شدن غلاف و گلدهی، به هوای خشک حساس است. بهترین مناطق کشت آن مناطقی است که در آخر فصل رشد آن، بارندگی صورت نگیرد. (کوچکی و بنایان اول، 1386).

لوبیا دارای سیستم ریشه‌های بسیار زیادی بوده که شامل یک ریشه اصلی و راست و تعدادی ریشه‌های جانبی می‌باشد که بیشتر در نزدیک سطح خاک به‌وجود می‌آیند. در روی ریشه‌های کوچک لوبیا غده‌های قهوه‌ای رنگ نامنظم تثبیت کننده ازت جا گرفته و به‌صورت مجتمعی درآمده‌اند. ساقه‌های لوبیا باریک، زاویه‌دار و راه‌راه که مقطع آن تقریباً چهارگوش و گاهی همراه با خطوط ارغوانی رنگ است. در روی ساقه‌های لوبیا برگ‌های مرکب سه برگچه‌ای به‌صورت متناوب در روی دمبرگ بلندی قرار گرفته‌اند. دمبرگ لوبیا در قاعده به‌وسیله استیپول کوچک نوک‌داری احاطه شده است. برگچه‌های لوبیا، کرک‌دار، پهن و به‌تدریج به طرف قاعده باریک می‌گردد، در حالی‌که شکل برگچه‌ها به طرف رأس باریک منتهی می‌شود. برگچه وسطی لوبیا بزرگترین برگچه بوده و به‌وسیله دو استیپول احاطه می‌گردد در حالی‌که دو برگچه جانبی هریک دارای یک استیپول می‌باشد. گل‌های لوبیا خوشه‌ای بوده بدین معنی که تعداد زیادی گل در امتداد دمگل قرار گرفته و هر گل به‌وسیله برگک‌های تقریباً مدور احاطه شده است. هر گل شامل کاسه گل که سه یا پنج قسمتی است و جام گل که سفید یا ارغوانی است می‌باشد. تخمدان کوچک و کرک‌دار می‌باشد. لوبیا گیاهی است یک‌ساله و بهاره که دارای یک شکل بوته‌ای و یک شکل بالا رونده است. در شرایط گرمسیری و نیمه گرمسیری، لوبیا را در انواع خاک‌ها کشت می‌کنند اما قادر به رشد در خاک‌های رسی با بافت سنگین که سطح سفره آب زیرزمینی در آنها بالا باشد، نیست. شوری زیاد خاک، به طور قابل توجهی باعث کاهش لوبیا می‌شود. ارقام متفاوت از نظر تثبیت ازت با هم فرق دارند. این اختلافات تا حدی به علت تفاوت در انتقال و اختصاص کربوهیدرات‌های غیرساختمانی به گره‌ها در واریته‌های متفاوت است. در بسیاری از نقاط جهان، عملکرد لوبیا را می‌توان به‌طور قابل توجهی از طریق بهبود عملیات زراعی، افزایش داد. تاریخ کاشت، مقدار بذر، فواصل و عمق کاشت مناسب همراه با مدیریت خوب آبیاری، استفاده از کود و کنترل آفات، بیماری و علف هرز، همگی در به حداکثر رساندن عملکرد لوبیا سهیم هستند. (کوچکی و بنایان اول، 1386).

:

اعمال مدیریت صحیح و كارآمد در هر منطقه بر مبنای اطلاعات دقیق از وی‍‍‍ژگی های كمی و كیفی رستنی ها و آگاهی از روابط گیاهان با یكدیگر و نیز عوامل محیطی میسر می باشد. شناخت عوامل محیطی موثر بر استقرار و گسترش گیاهان می تواند ما را با سازگاری گونه های بومی هر ناحیه آشنا كند تا بر اساس سرشت این گونه های بومی، نسبت به مدیریت بوم شناختی اقدام گردد ¹¹  (تقی پور ع 1385 ) .  

بررسی‌ها ی انجام شده توسط داراب یزدانی و همکاران در غرب ایران نشان می‌دهد كه جایگزینی داروهای با منشاء طبیعی با داروهای شیمیایی در سطح دنیا به سرعت رو به توسعه و گسترش است و كشورهای مختلف با بهره‌گیری از توانهای بالقوه خود از جمله تنوع پوشش گیاهی، تنوع اقلیمی، ارزان بودن انرژی و نیروی كارگری و وجود تكنولوژی‌های برتر و. .. سهم خود را از تجارت جهانی گیاهان دارویی می‌گیرند و به طوری كه كشوری مانند كانادا خود را غول خفته گیاهان دارویی می‌داند. در این رهگذر می‌بایست با شناخت و بهره‌گیری هر چه بهتر از توانهای بالقوه خود كه شاخص‌ترین آنها تنوع اقلیمی، تنوع پوشش گیاهی، پیشینه تاریخی طب سنتی و تا حدودی منابع انرژی ارزان می‌باشد و همچنین با سیاست‌گذاری صحیح و برنامه‌ریزی‌های كلان سهم واقعی خود را از این تجارت كسب كنیم ⁵³ ( یزدانی د 1382).

مطالعات قلی وند و همکاران در استان کردستان و پژوهشکده گیاهان دارویی نشان می دهد کشور ایران دارای توانمندی های زیادی در عرصه گیاهان دارویی و معطر بوده و از این جهت می تواند جایگاه ویژه ای در صنایع غذائی ،داروسازی و آرایشی- بهداشتی در دنیا داشته و در عرصه صادرات گیاهان دارویی مطرح شود. اسانس ها را می توان از مهمترین مواد موثره گیاهان داروئی دانست.با توجه به غنی بودن پوشش گیاهی ایران و برخورداری از تنوع گونه ای فراوان و در نتیجه وجود گونه های انحصاری ،استخراج و تحلیل كمی و كیفی تركیب های موجود در این گیاهان از اهمیت خاصی برخوردار است ⁴⁰ ( قلی وند م 1388 ).

بر اساس نوشته های دراراب یزدانی و سحر شهنازی كشور ایران با موقعیت خاص آب و هوایی، بیش از 7500 گونه گیاهی را در خود جای داده است كه 2 تا 3 برابر پوشش گیاهی تمامی قاره اروپاست و پیش‌بینی می‌شود كه بیش از 750 گونه دارویی در پوشش گیاهی ایران وجود داشته باشد⁵⁴( یزدانی د  1382) .

استان کهگیلویه و بویراحمد در جنوب غربی ایران در امتداد سلسله کوههای زاگرس قرار گرفته و به دلیل شرایط توپوگرافی ، اقلیمی و موقعیت خاص خود رویشگاه بیش از 2000 گونه گیاهی است .¹³ (جعفری ع 1372 ) از بین گونه های فراوان گیاهی ، گیاهان دارویی و مرتعی با خاصیت ها و کاربردهای متعدد می توان به گیاه چویل با نام علمی Ferulago angulata و کما ferula  اشاره کرد .

 علت انتخاب موضوع :

فرضیه ها :

1- افزایش ارتفاع از سطح دریا با عث کاهش عملکرد بیوماس در دو گیاه کما و چویل می شود

2- افزایش ارتفاع باعث کاهش تراکم و پراکنش دو گیاه کما و چویل می گردد

اهداف تحقیق :

• بررسی عامل مهم اکولوژیکی ارتفاع بر رشد و نمو ،حضور یا عدم حضور ، پراکنش و تراکم دو گونه ی چویل و کما
• تعیین محدوده ی ارتفاعی رویش دو گونه مورد بررسی ( حداقل و حداکثر ارتفاع رویشگاه )
• تعیین مهم ترین رویشگاه های دو گونه مورد بررسی در طبقات ارتفاعی
• تعیین مهم ترین طبقات ارتفاعی ار نظر تولید بیوماس
• تعیین مهم ترین نقاط و طبقات ارتفاعی برای کشت و احیاء گونه های مورد بررسی

معرفی خانواده چتریان :

تیره بزرگی از گیاهان  با  نام چتریان umbelliferae یا Apiaceae که به تیره جعفری نیز معروف هستند. این تیره شامل 150 جنس و در حدود 3000 گونه گیاه است که

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 عموماً در مناطق معتدله دو نیمکره مخصوصاً نیمکره شمالی می رویند. و جود گل آذین چتری و برگهای غالباً مرکب از بریدگیهای باریک و نازک ؛ آنها را از سایر گیاهان به خوبی متمایز می سازد. به علت وجود گل آذین چتری است که به تیره چتریان معروف هستند. در بین گیاهان این تیره گونه های فراوان دارویی وجود دارد که اغلب آنها مورد شناسایی مردم بوده و در طبابت مورد استفاده قرار می گیرند ²⁵  (  زرگری,ع.1376) .

گیاهان تیره چتریان معمولاً در همه اندام‌های خود ( در مجاری درون بافتی به نام شیزوژن ) دارای اسانس می‌باشند اماً اساساً اسانس دانه و ریشه آن‌ ها مورد توجه است. گیاهان تیره مذکور عمدتاً در نواحی معتدل می‌رویند و عموماً در دوره رویشی خود نیاز چندانی هم به آب ندارند. حتی این کم نیازی به آب به کیفیت مرغوب اسانس آن‌ ها موثر است⁴⁵ (مافی ح 1388) .

گیاهان تیره چتریان چنانکه از نام تیره آن‌ ها پیداست دارای گل‌آذینی به شکل چتر ساده یا مرکب می‌باشند. تشخیص گل‌آذین چتری امری ساده است. اغلب گونه‌‌های این تیره علفی، یکساله، دوساله یا چند ساله‌اند. برگ‌ها غیر متقابل و بی‌زبانه، دارای بریدگی‌های عمیق با غلافی درشت در قاعده هستند⁴⁵ (مافی ح 1388).

تعدا اندام‌های هر حلقه گل مضربی از پنج است. از ناحیه پایینی تخمدان دو برچه به هم چسبیده نمو می‌نمایند که پس از نمو از هم جدا می‌شوند و میوه‌ای فندوقه‌ای دو قسمتی تشکیل می‌دهند. میوه فندوقه‌ای دوقسمتی و ریشه، محصول اصلی گیاه است⁴⁵ (مافی ح 1388) .

از گیاهان این خانواده می توان به کرفس، شوید، جعفری ، کندل، کما ، چویل یا چویر ، کرفس سفید ، شلیل ، زگیلی ، بیلهر ، پیکل ، جاشیر، جعفری کوهی ، خوش آویزه کوهی ، آنغوزه، باریجه و … اشاره کرد .

عوامل مؤثر بر رشد و نمو گیاهان مرتعى

  1-2-1-  ارتفاع از سطح دریا :  با افزایش ارتفاع از سطح دریا از میزان دمای هوا کاسته شده و بر میزان بارندگی افزوده می شود . دوره سرما و یخبندان طولانی تر و ذوب شدن یخ ها برف ها کند تر می شود و رشد گیاهان بطئی تر صورت می گیرد .

   1-2-2-  عرض جغرافیائى  :   عرض جغرافیایی هر نقطه ارتباط معنی داری با میزان تابش ، زاویه تابش  ، درجه حرارت ، و به تبع میزان   بارندگی داردمجموعه عوامل فوق الذکر سبب شکل گیری رویش های گیاهی در نقاط مختلف کره زمین شده است .  عرض جغرافیایی در استوا صفر ودر قطبین 90 درجه است رویش های گیاهی در عرض های  جغرافیایی تفاوت های عمده ای دارند

   1-2-3-  شیب 

 شیب از جمله عوامل اکولوژیکی مؤثر بر رشد و نمو گیاهی  است .در شیب های تند با توجه به شرایط ثقلی زمین ، آبها سریعتر حرکت کرده و کمتر در خاک نفوذ می کنند و فرسایش خاک شدیدتر است . در شیب های ملایم مقدار بیشتری از اب بارندگی در زمین فرو می رود و ذخائرآبی زمین را غنی تر می سازد و فرسایش کمتری صورت گرفته و شرایط بهتری برای رشد گیاهان مرتعی فراهم می آورد . با توجه به این که در مناطق مختلف کرده زمین جز منطقه استوایی ؛ عامل نور و حرارت نسبت به رطوبت محدودیت کمتری دارند و شیب های شمالی در نیمکره شمالی و جنوبی کم تر در معرض تابش آفتاب و به تبع آن از دست دادن رطوبت هستند لذا در این شیب ها رطوبت ناشی از بارش باران و یا ذوب شدن برفها مدت طولانی تری باقی می ماند لذا رشد و نمو گیاهی معمولا بیشتر از شیب های دیگر است .

    1-2-4- جانوران 

 از گیاهان مرتعى جانوران گوناگون تغذیه مى‌کنند. جانوران وحشى و دام‌ها مرتع را مورد چرا قرار مى‌دهند .از سوى دیگر گیاهان مرتعى مورد حمله تعدادى از جوندگان مانند موش و خرگوش و جانورانى چون تشی، جوجه‌تیغى و انواع حشرات و دیگر آفات قرار مى‌گیرند. وجود جانوران مختلف در اکوسیستم مرتع گاهى سودمند و در پاره‌اى از موارد زیان‌آور است.   به هر صورت، گیاهان مرتعى در کنار همه عوامل یاد شده بالا و ایجاد تعادل با شرایط موجود محیط به هستى مراتع تداوم مى‌بخشند و در این میان چراى دام‌ها در صورتى‌که بى‌رویه صورت گیرد این تعادل را بَر‌هم خواهد زد. در مراتع مورد مطالعه تعداد دامها بیش از سه‌ برابر ظرفیت مرتع، زنگ خطرى  برای پوشش های گیاهی به شمار می آید.

  1-2-5- انسان 

 فعالیت‌هاى انسان هم در جهت تخریب مراتع و هم در جهت توسعه و احیاء آن مى‌تواند مؤثر باشد. توسعه صنعت و کشاورزی، احداث راه‌ها، کارخانه‌ها، شهرها و اِعمال مدیریت چراى نادرست و غیره وسعت مراتع را محدود مى‌کند و آن را به ‌نابودى مى‌برد؛ و در مقابل اِعمال مدیریت صحیح و آگاهانه و عملیات احیاء و اصلاح مراتع در توسعه مراتع و رشد و نمو گیاهان مرتعى و تداوم حیات اکوسیستم مرتع آثار مثبت دارد. 

  1-2-6-   آفات و بیمارى‌ها 

 از میان گیاهان تعداى به‌صورت انگلى روى گیاهان دیگر زندگى مى‌کنند و زیان‌هائى را بر آنها وارد مى‌آورند. از این جمله می توان به گیاهان انگلی سس، .Cuscuta sp، و گل جالیز robanche spp. که انگل کامل بوده و از گیاهان میزبان تغذیه می کنند شرایط زیستى را براى گیاه میزبان مشکل مى‌سازد، و موجب از بین‌ رفتن آن مى‌شود. در میان قارچ‌ها، بعضى مولد بیمارى در گیاهان مرتعى هستند.   تعدادى از موجودات جانورى نظیر حشرات نیز آفت گیاهان مرتعى هستند یا در آنها ایجاد بیمارى مى‌کنند. تعدادی از قارچ ها و باکتری ها و ویروس‌ها با عث بسیاری از  بیمارى‌ها را در گیاهان مرتعى مى‌شوند .

:

به منظور این هدف آزمایشی در سال 88-1387 به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار و با تیمارهای آزمایش شامل فاکتور کود آهن در 4 سطح (6،4،2،0) کیلوگرم در هکتار و فاکتور کود روی نیز در 4 سطح (6،4،2،0) کیلوگرم در هکتار به مرحله اجرا درآمد. نتایج نشان داد که اثر سطوح مختلف کود آهن بر تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، تعداد دانه در بوته، شاخص برداشت، تعداد غلاف در شاخه اصلی، و تعداد غلاف در شاخه فرعی تأثیر معنی داری نداشت ولی بر روی عملکرد بیولوژیک، عملکرد اقتصادی و درصد روغن تأثیر معنی داری داشت. اثر سطوح مختلف کود روی بر تعداد غلاف در بوته، تعداد غلاف در شاخه فرعی، عملکرد اقتصادی، تعداد دانه در بوته، شاخص برداشت، تعداد غلاف در شاخه اصلی و وزن هزار دانه معنی دار نشد ولی بر روی عملکرد بیولوژیک و درصد روغن تأثیر معنی داری داشت. اثر متقابل سطوح مختلف کود آهن و روی بر تعداد غلاف در بوته، عملکرد اقتصادی، تعداد دانه در بوته، شاخص برداشت، تعداد غلاف در شاخه اصلی، تعداد غلاف در شاخه فرعی، وزن هزار دانه و درصد روغن  معنی دار نشد ولی بر روی عملکرد بیولوژیک تأثیر معنی داری داشت. محلول پاشی تیمار 6 کیلوگرم در هکتار کود آهن بخاطر داشتن بیشترین عملکرد اقتصادی و محلول پاشی تیمار 2 کیلوگرم درهکتار کود آهن و6 کیلوگرم در هکتار کود روی بخاطر داشتن بیشترین عملکرد درصد روغن پیشنهاد می شود.

واژگان کلیدی: کلزا، محلول پاشی، کود آهن، کود روی، عملکرد، روغن

1-1- کلیات

« تا چشم كار می‌كند گیاهان زیبایی كه به زردی می‌زنند زمین پهناور و پر بركت را پوشانده‌اند و با آسمان آبی و ابرهای سخاوتمند آن، منظره‌ای بدیع و به یاد ماندنی پدید آورده‌اند. این میهمانان تازه وارد كشاورزی كهنسال ایران زمین، بسیار زودتر از آنچه گمان می‌رفت خود را در دل میزبان مهربان خود جای كرده‌اند و عزیز شمرده می‌شوند. هرچند كه هنوز برخی به این میهمانان كشت و صنعت كشورمان به دیده تردید می‌نگرند و قابلیت‌های آن را باور ندارند » (سورزنچی، 1382).

در تاریخ تكامل بشر از هزاران سال پیش تاكنون از دورانی كه انسان دوران تلاش معاش حیوانی را پشت‌سر گذاشت و با نیروی اندیشه‌ی خود، هنر كاشت، داشت و برداشت را فرا گرفت و سعی بر ترسیم نیازمندی‌های بزرگ جامعه خویش نمود. علم كشاورزی به طور عام و زراعت به طور خاص دستخوش تغییرات عظیمی گردید تا هرچه بیشتر نیازمندی‌های رو به تزاید آدمی را به تبع افزایش بهره‌وری واحدهای كشاورزی تأمین نماید. در این میان بالا بردن راندمان تولید محصولات زراعی به هر نحو ضروری به نظر می‌رسد. با توجه به روند رشد سریع جمعیت درجهان كه 90 درصد از این افزایش متعلق به كشورهای در حال توسعه بوده و درعین حال توجه به این اصل كه هیچ ملتی نمی‌تواند و نباید برای تأمین مواد غذایی اصلی خود به سایر كشورها وابسته باشد لذا نیاز به تحول در نظام كنونی كاشت و جهت‌گیری تولید محصولات كشاورزی به سمت محصولات استراتژیک امری ضروری تلقی می‌گردد (ضمیری ، 1378).

در واقع توسعه اقتصادی جامعه نوین وابسته به گیاهان زراعی است چرا كه به طور مستقیم و غیر مستقیم برای مصرف انسان مورد نیاز می‌باشند (عبدلی ، 1381).

متأسفانه آمارهای موجود حاكی از عدم تناسب بین میزان تولید مواد غذایی و نیاز جامعه می‌باشند مساحت و محدوده اراضی قابل كشت و استفاده از ارقامی با پتانسیل تولید پایین یا با نیازهای آب و هوایی خاص از جمله دلایل ایجاد این عدم تناسب هستند. با توجه به موارد ذكر شده جهت دادن مطالعات به‌نژادی و به‌زراعی بسوی گیاهان جدید همراه با راندمان تولید بالا و جایگزین آنها در الگوی مصرف جامعه می‌توانند ازجمله راه‌كارهای مناسب برای رفع این معضل باشند.

هم‌اینك روغن خوراكی مورد نیاز از انواع دانه‌های روغنی مانند آفتابگردان، ذرت، سویا، پنبه، بادام زمینی، كنجد، گلرنگ، كتان و كلزا تأمین و استحصال می‌شود.

طبق مطالعات انجام شده، حجم و میزان تولید دركشور (حداقل تا سال 1380) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. البته در سطح جهان علاوه بر موارد فوق محصولاتی چون هوهوبا و نخل روغنی  نیز در تأمین روغن نقش مهمی دارند (فقیه ، 1379).

در كشور ما با توجه به فاصله روز افزون تولید داخلی دانه‌های روغنی با مصرف روغن و كنجاله كه معلول رشد مصرف سرانه از 5/2 كیلوگرم به 18 كیلوگرم و افزایش جمعیت از 20 میلیون نفر به 70 میلیون نفر از سال 1340 تا‌كنون می‌باشد منجر به تخصیص 30 درصد از ارز كالاهای اساسی (معادل 5/1 میلیارد دلار) به واردات دانه‌های روغنی و كنجاله گردیده است (بی نام ، 1384).

به این ترتیب در صورتی كه روند موجود ادامه یابد تنها 10-8 درصد از نیاز به دانه‌های روغنی از تولید داخل تأمین می‌گردد. برای تأمین روغن خوراكی جمعیت كشور كه در 10 سال آینده حدود 80 میلیون نفر برآورد می‌گردد با فرض مصرف سرانه فعلی 18-17 كیلوگرم باید سالانه در حدود 4/1-3/1 میلیون تن واردات دانه‌های روغنی داشته باشیم كه در صورت افزایش مصرف سرانه به 23 كیلوگرم و حضور روغن نباتی سالم در سبد غذایی خانوار، لزوم تأمین 7/1-6/1 میلیون تن دانه های روغنی بدیهی به نظر می‌رسد كه این امر با فرض حداقل 200 هزار تن تولید داخلی در نظر گرفته شده است به این ترتیب با در نظر گرفتن قیمت هزار دلار به ازاء هرتن روغن خوراكی در طی 10 تا 20 سال آینده حداقل نیاز به مصرف 5/1 تا 2 میلیارد دلار جهت واردات روغن خام خواهیم داشت. این امر درحالی است كه آمار فوق صرفاً مربوط به روغن خام می‌باشد و شامل كنجاله مورد نیاز نمی‌باشد (بی نام ، 1389).

با توجه به موارد ذكر شده، وزارت جهاد كشاورزی طرح 10 ساله خودكفایی دانه‌های روغنی (1392–1382) با هدف نیل به 000,078,1 هكتار سطح زیر كشت دانه‌های روغنی و 000,300,2 تن محصول (مجموع 5 دانه روغنی مورد نظر) جهت دستیابی به 73 درصد خودكفایی در تأمین روغن خوراكی را در دستور كار قرار داد (حافظیان زاده ، 1378).

اهمیت صنعتی كشت و تولید كلزا دركشور مربوط به تولید روغن آن می‌باشد كه پس از غلات دومین منبع غذایی انرژی زا برای مردم جهان می‌باشد. توسعه كشت ارقام مختلف كلزای پاییزه در كشور چنانچه با هدف تولید روغن بیشتر صورت پذیرد بایستی بر مبنای عملكرد روغن ارقام باشد و در این رابطه میزان عملكرد دانه به تنهایی قادر به تعیین این شاخص نخواهد بود (نبوی محلی ، 1376).

روغن‌های گیاهی از مهمترین منابع تأمین انرژی برای انسان به شمار می‌روند بطوریكه امروزه صنایع روغن كشی در سطح دنیا از اهمیت خاصی برخوردار است. افزایش مصرف روغن تا حدودی با ارتقاء سطح زندگی مردم جوامع مختلف در ارتباط است. كاشت دانه‌های روغنی از دیرباز بخش مهمی از كشاورزی کشورهای مختلف از جمله كشورهای بزرگ آسیایی مثل چین و هندوستان را تشكیل می‌داده است. دانه‌های روغنی پس از غلات منبع غذایی مردم جهان را تشكیل می‌دهند این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسیدهای چرب، حاوی پروتئین نیز می‌باشند(نبوی محلی ، 1376).

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

استفاده از پروتئینهای گیاهی به جای گوشت و نیز معرفی دانه‌های روغنی جدید مانند سویا و كلزا به بازارهای جهانی سبب اهمیت روز افزون این محصولات شده است. همگام با رشد جمعیت و بهبود سطح زندگی به خصوص در كشورهای در حال توسعه، تقاضا برای روغن‌ها و نیز پروتئین‌های گیاهی كه از محصولات فرعی دانه‌های روغنی می‌باشد افزایش یافته است و از این رو یكی از مهمترین مسائل مورد بحث دركشاورزی و صنعت كشورها به شمار می‌رود(نبوی محلی ، 1376).

با گذشت زمان بر اهمیت و ارزش مصرف روغن كلزا افزوده شده است. بطوریكه امروزه متخصصان بهداشت مواد غذایی در كانادا مصرف روغن كلزا را به دلیل فراوانی اسیدهای چرب اشباع نشده برای بیماران قلبی توصیه می‌كنند(میر بلوک ، 1379).

تركیب اسیدهای چرب نقش مهمی در كیفیت روغن كلزا دارد و عوامل محیطی برعكس عوامل وراثتی، تأثیر كمی بر تركیب اسیدهای چرب دارند. روغن كلزا با نسبتهای بالای اسیداروسیک موجب لاغری حیوانات آزمایشگاهی و خوكها شده است. چنین جیره غذایی می‌تواند سبب مصرف غیر عادی چربی در عضلات قلب و ماهیچه‌های بدن همراه با تغییرات نامطلوبی در بافت میوكارد شود. در صورتی كه استفاده از روغن كلزا با حداقل اسیداروسیک این عوارض را درپی نخواهد داشت. روغن كلزا دارای اسیداروسیک اندك اساساً حاوی مقادیر زیاد اسیداولئیک می‌باشد ولی میزان اسیدلینولئیک آن نسبت به بسیاری از روغن‌های گیاهی بیشتر می‌باشد (احمدی و همکاران ، 1377).

روغن كلزا در مقایسه با روغن‌های حاصل از دانه‌های روغنی دیگر نظیر آفتابگردان، ذرت و سویا به دلیل دارا بودن اسیدهای چرب اشباع نشده و فاقد كلسترول از كیفیت تغذیه‌ای بالایی برخوردار است(آینه بند ، 1371).

در میان دانه‌های روغنی گیاه كلزا جایگاه ویژه‌ای دارد بطوریكه با داشتن متجاوز از 42 درصد روغن دانه میزان روغن آن از آفتابگردان، سویا، پنبه و گلرنگ بیشتر بوده و كیفیت روغن آن در ارقام جدید به دلیل دارا بودن بیش از 60 درصد اولئین  بهتر از سایر دانه‌های روغنی می‌باشد. كنجاله آن در ارقام جدید كیفیتی نزدیک به كنجاله سویا داشته و دارای 40 درصد پروتئین است. به این ترتیب زارع با كاشت هر هكتار كلزا درحدود 3 تن دانه از هر هكتار معادل تولید 1200 كیلوگرم روغن نباتی و 1650 كیلوگرم كنجاله برداشت می کند كه این امر در صورت كاشت سایر دانه‌های روغنی حاصل نمی‌گردد (سید احمدی و همکاران ، 1384).

علاوه بر موارد ذكر شده، كلزا قادر است در بسیاری از عرض‌های جغرافیایی بالا تا عرض‌های جغرافیایی پایین تر كشت شود بطوریكه وجود ارقام بهاره و پاییزه انعطاف مناسبی را برای آن در رابطه با اقلیم‌ها و مناطق مختلف آب و هوایی ایجاد نموده است(فقیه ، 1379).

در مجموع میتوان مزایای كشت كلزا را نسبت به سایر دانه‌های روغنی در موارد ذیل جستجو نمود:

– تولید روغن بیشتر با مصرف آب كمتر.

– قابلیت كشت پاییزه و عدم رقابت با محصولات زراعی كشت‌های بهاره و تابستانه.

– امكان كشت در شرایط دیم و زمین‌های آیش.

– قابلیت كاشت، داشت و برداشت با ادوات زراعی گندم و جو و بی‌نیازی به ماشین‌های زراعی خاص و سرمایه گذاری جدید برای خرید آنها.

– درآمد زایی بیشتر برای كشاورزان درمقایسه با كاشت غلات.

– جلوگیری از فرسایش خاك و شسته شدن ازت آن در فصل بارندگی.

– ایجاد اشتغال برای كشاورزان در زمستان و كاهش مهاجرت‌های فصلی روستاییان.

– كمك به تأمین سلامت مصرف‌كنندگان روغن‌های خوراكی (سورزنچی ، 1382).

1-2- فرضیه‌ها

• نوع و زمان مصرف عناصر کم مصرف یعنی محلول‌پاشی در هنگام خروج روزت و گلدهی باعث افزایش عملکرد می‌شود.
• دزهای مختلف کودهای آهن و روی بر عملکرد کلزا و بالا رفتن درصد روغن دانه تأثیر خواهند داشت.
• مصرف کودهای آهن و روی با هم اثر متقابل خواهند داشت.

1-3- اهدف

با توجه به اینکه عناصر در خاک تحت تأثیر عوامل خاکی و دیگر عوامل قرار می‌گیرند به فرمهایی تبدیل می‌شوند که غیر قابل جذب برای گیاه  می‌شوند، و گیاه به این عناصر نیاز دارد، لزوم استفاده از روش‌هایی که بتوان این عناصر را به گونه‌ای در اختیار گیاه قرار‌ داد که گیاه بتواند به راحتی از آن استفاده کند و چرخه زندگی خود را بدون هیچ کم و کاستی به پایان برساند را بیان می‌کند. بر اساس این مطالب اهداف زیر را میتوان در این تحقیق دنبال کرد:

1 –  شناخت تأثیر محلول پاشی کودهای آهن و روی بر عملکرد کلزا.

2 – شناخت تأثیر کود آهن و روی بر عملکرد روغن دانه کلزا.

3 – تعیین بهترین میزان دز مصرفی کود آهن و روی در کلزا.

1-4- مراکز پراکنش کلزا

گرچه مبدأ گونه‌های مختلف کلزا کاملاً روشن نیست. احتمال می‌رود گونه Brassica napus از تلاقی بین گونه‌های B.rapa  و B.oleracea به وجود آمده باشد. چون منشأ گونه اخیر از منطقه مدیترانه است، اعتقاد بر‌این است که گونه  B.napusباید از جنوب اروپا منشأ گرفته و از آنجا در اوایل قرن 18 به آسیا وارد شده باشد (داونی و رابلین،1989).

به نظر می‌رسد گونه B.rapa قدیمیترین گونه و بیشترین پراکنش را داشته باشد. این گونه لااقل در 2000 سال قبل در ناحیه‌ای که از غرب اروپا تا شرق چین و کره و از شمال نروژ تا شمال صحرا و هند امتداد داشته، یافت شده است (هرج،1976). بورخیل (بورخیل،1930به نقل از پراکاش،1980)پیشنهاد کرده است که مبدأ گونه B.rapa جایی در اروپا بوده که در آنجا ابتدا به فرم دو ساله وجود داشته و بعدها فرم یکساله از آن منشعب شده است. آسیای مرکزی، افغانستان یا هند ممکن است مراکز پراکنش دیگری به حساب آیند(سینسکایا،1928؛ واویلوف،1949).

 سطح زیر کشت گندم دیم در استان فارس حدود 000/100 هکتار است که به دلیل وقوع خشکسالی های اخیر، نه تنها از وسعت آن کاسته شده بلکه میانگین عملکرد گندم نیز به کمتر از یک تن در هکتار کاهش یافته است(اداره آمار و اطلاعات وزارت جهاد کشاورزی،1387).

 منطقه کازرون – که این تحقیق در آن انجام شده است- دارای میانگین بارندگی دراز مدت سالانه 500 میلی متر است که بخش عمده ای از اراضی دیم را به خود اختصاص داده است.خاک های موجود در اراضی دیم استان دارای طبیعت آهکی (دارای بیش از 40 درصد کربنات کلسیم) بوده و از نظر مقدار ماده آلی و عناصر غذایی اصلی فقیر هستند.برای نیل به افزایش عملکرد گندم دیم و نیز امنیت غذایی جامعه، باروری محصول امری اجتناب ناپذیر است. امروزه یکی از روش های باروری محصول تأمین نمودن عناصر غذایی اصلی و عناصر کم مصرف مورد نیاز گندم جهت حصول رشد و نمو بهینه آن است. ولی به دلیل محدودیت های خاک دیمزارهای استان نظیرpH بالا، پایین بودن ماده آلی خاک، کمبود رطوبت، کاربرد کودهای شیمیایی محتوی عناصر پر مصرف و کم مصرف با اشکالاتی همراه است. مثلاً عناصر کم مصرف بعد از افزوده شدن به این خاک ها به شکل های غیر قابل جذب برای ریشه تبدیل می شوند.

  از طرف دیگر اگر چه گزارشات متعددی در زمینه تأثیر کاربرد کودهای محتوی عناصر کم مصرف آهن و روی بر روی عملکرد و اجزاء عملکرد گندم آبی در داخل کشور ارائه شده است، با این وجود نمی توان از این نتایج برای شرایط دیم استفاده نمود. چون شرایط رطوبتی خاک دیم زارها فقط به باران متکی است و پراکنش باران نیز در این مناطق یکنواخت نیست. بنابراین هدف از این تحقیق بررسی تأثیر کاربرد کلات آهن (با نشان تجارتی برکسیل آهن) و کلات روی (با نشان تجارتی لیبریل روی) به صورت محلول پاشی در مراحل ساقه    دهی و خوشه دهی بود تا به کمک نتایج حاصله بتوان تأثیر هر یک از این عناصر را به تنهایی یا تأثیر متقابل کاربرد توأم هر دو عنصر را بر روی عملکرد و اجزاء عملکرد گندم دیم رقم چمران بررسی نمود و سطح بهینه این دو کلات که به حداکثر عملکرد دانه منجر می شود را معرفی نمود.

1-1 – اهداف تحقیق

 1- بررسی تاثیر کاربرد کلات های آهن و روی به صورت محلول پاشی در شرایط دیم          (میزان رطوبت نسبی کم هوا و خشکی نیمرخ خاک) بر روی عملکرد و اجزاء عملکرد گندم

2- بررسی تاثیر کاربرد هر یک از سطوح کلاتهای آهن یا روی بر عملکرد و اجزاء عملکرد گندم دیم

3- بررسی تاثیر متقابل کاربرد کلاتهای آهن و روی بر عملکرد و اجزاء عملکرد گندم دیم

 1-2- فرضیه ها

1- کاربرد محلولپاشی توام کلاتهای روی و آهن تاثیر منفی بر صفات كمی وكیفی گندم دیم نخواهد داشت.

2- کاربرد توام محلول پاشی کلاتهای آهن روی در دو مرحله رویشی گندم می تواند بر عملکرد و اجزاء آن با تشریک مساعی اثر رشد یابنده (synergism ) داشته باشد.

  1 -3-  مبداء گندم

 گندم گیاهی است که در همه سرزمین های معتدل می روید.این گیاه از دوران کهن پیش از تاریخ شناخته شده ولی خاستگاه آن تا کنون به طور کامل روشن نشده است. واویلف،خاستگاه گندم را منحصر به یک محل نمی داند،بلکه معتقد است که گندم چند مبداء دارد. از کاوشهای باستانی نیز برمی آید که گندم از شش هزار سال پیش شناخته شده و انسان آنرا برای خوراک خود گرد آوری و کم و بیش با کشت و برداشت آن آشنایی پیدا کرده است.  گندم گیاهی است یکساله،از گروه تک لپه ها[1] و از جنس تریتیکوم[2]،گونه های بسیار خودرو و پرورش یافته دارد.گونه های خودروی آن بیشتر علف هرز بوده و ارزش خوراکی چندانی ندارد(اهدائی،1365).

 1- 4- گیاه شناسی گندم

گندم از تیره غلات گرامینه[3] و جنس تریتیکوم و دارای گونه های زیادی است که مهمترین گونه زراعی آن (Triticum  aestivum)   یا (Triticum  vulgare)است و به گندم نانوایی نیز موسوم است. این گندم شامل رقم های بی شمار زراعی است که در شرایط اقلیمی متفاوت در ایران و سراسر جهان کشت می شود(نور محمدی و همکاران،1367).

1-5- رده بندی ژنتیکی گندم

1 -5-1-گندم دیپلوئید[4] تعداد کروموزوم آنها 14=n2  می باشد و تنها گونه زراعی این گروه Triticum monococum  می باشد و دارای محور سنبله محکمتری نسبت به اجداد وحشی خود می باشد. در خاکهای نامرغوب به خوبی رشد میکند . بلندی آن70 سانتیمتر است و بیشتر به مصرف خوراک دام میرسد. (کاظمی اربط،1374).

1-5-2- گندم تتراپلوئید[5]، که تعداد کروموزوم های  آن 28=n2 است که شامل گندم دوروم[6] است. این گندم دارای دانه های سرخ یا كهربایی زرد و سفید رنگ است . دانه ها اغلب شیشه ای بوده (نشاسته سخت) گلوتن دانه  خیلی زیاد و نشاسته آن كم است. در اصفهان، كردستان و آذربایجان كشت می شود. از دوران قدیم، آنرادر خاکهای کویری اسپانیا، الجزایر، ایران، هند و روسیه می کاشته اند. از روسیه به آمریکا برده شد. تحمل آن در برابر باد و بارندگی کم،بسیار است.از آرد آن برای ماکارانی استفاده می شود(کاظمی اربط،1374).

1-5-3-گندم هگزاپلوئید[7]،دارای 42=n2 کروموزوم است و به گندم های Sativum موسومند. این گندم ها دارای انواع زراعی پوشینه دار و زراعی بدون پوشینه هستند. بخشی ازمهم ترین گندم های این گروه عبارتند ازaestivum  Triricum =  T.vulgare (گندم نانوائی)،   T.compactum  (گندم سفت). گندم گروه هگزا پلوئید دارای سه ژنوم  می باشد كه  ژنوم A  از  T.monococcum ، ژنوم  B از T.turgidum و ژنوم D  از یک علف چمنی دیپلوئید از جنس T.tauschii  ( Aegilops squarrosa) 

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 منشاء گرفته اند(کوچکی،1376).

1-6- سطح زیر کشت و تولید گندم در ایران و استان فارس

 سطح زیر کشت گندم در ایران حدود5/6 میلیون هکتار و تولید آن حدود 12-11 میلیون تن می باشد.از کل اراضی تحت کشت گندم در کشور،36 درصد گندم آبی و 64 درصد گندم دیم را تشکیل می دهد. حدود 000/100 هکتار از اراضی زراعی استان فارس به کشت گندم دیم اختصاص می یابد، و به سبب بروز خشکسالی های اخیر، از وسعت کشت گندم و نیز عملکرد آن در واحد سطح کاسته شده است. خاک دیم زارهای استان فارس اغلب آهکی [8] است. و به دلیل مقدار زیاد کربنات کلسیم (CaCo3) دارای واکنش قلیایی (pH>7) هستند. وجود pH بالا سبب می شود که افزودن کودهای شیمیایی محتوی آهن و روی به زمین برای گیاه موثر واقع نشود، یعنی عناصر آهن و روی موجود در کودها به شکل های غیر قابل استفاده ریشه گیاه درآیند. در حقیقت هم تحرک و هم قابلیت حل دو عنصر آهن و روی کاهش می یابد(ملکوتی،1383).

1-7- تاثیر آهن در تغذیه گندم

1-7-1- نقش آهن در گیاه

1-7-2- مقدار آهن در خاک و گیاه

 عنصر آهن، 5 درصد پوسته زمین را تشکیل می دهد. انواع مواد معدنی  آهن دار شامل سیلیکات های فرومنیزیم نظیر اُولوین، اُژیت، هورنبلند و بیوتیت است. در خاک های رسوبی، اکسیدهای آهن و سیدریت یا کربنات فرو FeCo3 معمول ترین انواع کانی های اولیه به شمار می آیند. مقدار کل آهن خاک تقریباً 2 درصد یا برابر 000/20 میلی گرم در کیلوگرم خاک است. اما عرضه آهن از این مواد به طرف ریشه گیاه به قابلیت انحلال این مواد در خاک وابسته است. پس بین قابلیت جذب آهن و قابلیت انحلال آن رابطه معنی داری وجود دارد.

مقدار آهن در بافت های سبز گیاه در مقایسه با مقدار عناصر پر مصرف پایین و به طور معمول در حد 100 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک است. مقدار آهن در دانه غلات اغلب از این مقدار نیز کمتر است به طوری که برای دانه گندم در حدود 64-20 میلی گرم در کیلوگرم دانه است (فروسارد و همکاران، 2000). به این ترتیب کل مقدار آهن خاک معمولاً بیش از نیازهای گیاه است (منگل و کرکبی، 1987)، ولی به دلیل قابلیت حل پایین کانی های آهن دار قادر به تأمین نیاز گیاهان از جمله گندم نیست.

1-7-3- کلات های آهن

کودهای شیمیایی آهن دار، مدتی پس از قرار گرفتن در خاك به شکل غیر قابل جذب برای گیاه تبدیل می شوند. چون قابل استفاده شدن عناصر کم مصرف نظیر آهن و روی در خاک های آهکی به سبب بالا بودن pH محلول خاک کاهش می یابد، امكان كود دهی از طریق خاك خشك، در كشت های دیم گندم پس از فصل بارندگی با محدودیت زیادی روبرو می باشد، از این رو استفاده  از کودهای عناصر یاد شده از طریق محلول پاشی بر روی برگ تنها راه بر طرف كردن احتیاج های گیاه می باشد. باید متذكر شد كه استفاده از تركیبات كلات آهن در محلول پاشی، دارای مزیت های زیادی نسبت به تركیبات معدنی این عنصر می باشد. کلات آهن، ترکیب کمپلكس آلی حاوی فلز آهن می باشد.در حقیقت، بنیان آلی کلات، دارای تعدادی پیوند کوالانتی است که کاتیون آهن را در خود نگه داشته است و نتیجه این پیوند یک ساختار حلقوی خیلی قوی است (منگل و کرکبی، 1987). کلات هایی که در خاک های آهکی به کار برده می شوند، به میزان کمتری تحت تأثیر شرایط نامطلوب خاک نظیر غلظت زیاد یون های Ca2+، HCo3-، POH3 و pH بالا و یا هیدرولیز میکروبی قرار می گیرند ساز و کارهای لازم در جذب عناصر کلات شده مانند آهن و روی توسط گیاه به طور کامل روشن نشده است و نیاز به مطالعه بیشتری دارد. با این وجود معلوم شده است که عامل کلات کننده و کاتیون فلزی همراه آن به یک میزان جذب ریشه ها نمی شوند. چنان چه pH محلول خاک اطراف ریشه ها بالا باشد، برخی از عوامل کلات کننده در محلول اطراف ریشه باقی مانده، در حالی که کاتیون فلزی آن جذب ریشه می شود                      (کانترا و همکاران، 2002).

مصرف کلات ها جهت مرتفع کردن کمبود آهن از اوایل دهه 1950 میلادی آغاز شد و با تولید و معرفی فرآورده های مختلف، کاربرد آن افزایش یافت. کارکرد این کلات ها در شرایط مختلف شیمیایی و گیاهی با بهره گرفتن از روش های مختلف آزمایش شده است. کلات های آهن مصنوعی برای جذب گیاه کاملاً موثر هستند و براساس پایداری شان در خاک، حلالیت در آب، توانایی جذب شدن به ریشه گیاه و تناسب آن ها برای محلول پاشی بر روی شاخ و  برگ یا مصرف در خاک توصیف می شوند. این خصوصیات براساس شرایط خاک و خواص آن ها برای محصولات مختلف استوار است (میر سید حسینی و همکاران، 2008). 

براساس گزارش های موجود، کاربرد کلات آهن (Fe-EDDHA) در خاک های آهکی، موجب افزایش غلظت آهن در اندام های گیاه شده است. حلالیت آهن در خاک به pH محلول خاک وابسته است و در محدوده 5/8-4/7= pH ، حلالیت آهن، حداقل است (منگل و کرکبی، 1987). پس در خاک های آهکی ایران، کلات های آهن با ثبات و پایداری بیشتر جهت تأمین نیاز آهن محصولات گیاهی مختلف لازم است. نتایج حاصل از خوابانیدن[12] مخلوط خاک و کلات آهن در شرایط دمائی و رطوبتی مطلوب نشان داد که کارایی این ترکیبات آلی از نظر جذب توسط گیاه به اثرات متقابل آنها با ذرات خاک و یا رها شدن فلز آهن از عامل کلات کننده مربوط است    (میرسید حسینی و همکاران،2008).

نتایج حاصل از آزمایش های انجام شده در ارتباط با مقادیر واقعی محتوی آهن در کلات های تولیدی و مقادیر مندرج در بروشورهای این محصولات، نشان داد که این دو با یکدیگر تفاوت دارند. به تعبیر دیگر، ارزیابی صحیح کفایت آهن یک کلات جهت برطرف کردن کلروز آهن[13]، نیاز به وضعیت تغذیه ای آهن گیاه مورد بررسی طی دوره معالجه دارد. بهترین روش برای تشخیص کمبود عناصر غذایی در گیاه، تجزیه مقدار آن عنصر در برگ ها است (سیخون، 2003).

خواص فیزیکو – شیمیایی کودهای آلی به ویژه کلات های آهن، از طریق آزمون های استاندارد تعیین می شود و معمولاً به وسیله ی بروشورهایی به همراه محصول عرضه می شود. این اطلاعات اگر چه در انتخاب و استفاده از کودهای مصنوعی سودمند است، اما برای مقایسات کیفی و زراعی، کافی نیستند. به همین دلیل انجام آزمایش های زراعی و کنترل کیفیت آن ها در خاک یا با روش محلول پاشی بر روی شاخ و برگ گیاه در شرایط کنترل شده، اطلاعات دقیق و قابل اطمینانی را برای تولید کننده و مصرف کننده کود فراهم می سازد.