بزرک و کتان  دو تیپ رشدی از یک گونه زراعی می باشند والد احتمالی این گیاه(Linum angustifolium) است که در نواحی مدیترانه به طور وحشی رشد می کند و به سهولت با ارقام زراعی تلاقی می یابد. بزرک به ژنوتیپ های از گیاه اطلاق می شود که ساقه آنها کوتاه و دارای انشعابات زیاد بوده و در نتیجه عملکرد دانه آنها زیاد می باشد.(3)

بزرک از اولین گیاهان اهلی شده توسط بشر است قدمت این گیاه به شش تا هشت هزار سال پیش بر می گردد. در حال حاضر دامنه سطح زیر کشت این گیاه در جهان قابل توجه می باشد و کانادا، آرژانتین و هند از تولید کنندگان عمده ی آن می­باشند.(5)

 کشت این گیاه حدود 5000 تا 5500 سال قبل از میلاد در ایران انجام شده و یکی از زراعت های قدیمی کشور را تشکیل می داده است متاسفانه در حال حاضر کشت این گیاه در نقاط محدودی از کشور خلاصه می گردد.

ارقام بزرک با کیفیت روغن خوراکی در کشورهای مختلف از جمله کانادا و استرالیا و انگلستان کشت می گردد.(29)

1-2خصوصیات گیاهی:

بزرک با نام علمی (Linum usitatissimum) گیاهی است که یکساله از خانواده کتان و تنها گونه این خانواده است که اهمیت تجاری دارد.(3)

ارتفاع بوته در بزرک معمولا از 40 تا 90 سانتی­متر است. بوته معمولا دارای یک ساقه باریک است اما در صورت پایینی تراکم بوته، فراوانی رطوبت و حاصلخیزی خاک ممکن است دو تا چند شاخه از ناحیه قاعده بوته رشد کند و به گیاه ظاهری مشابه پنجه زنی در غلات  دهند.(1،5)

ساقه اصلی و پنجه ها یا شاخه­ها به انشعاباتی که گلها بر روی آنها قرار دارند ختم می گردند. ریشه بزرک کوتاه و منشعب است عمق توسعه ریشه در خاکهای نفوذ پذیر به راحتی به 1 متر می رسد. انشعابات جانبی ریشه کتان تا 30 سانتی­متری اطراف بوته گسترش می یابند.(1)

برگهای بزرک کوتاه، باریک و بدون دمبرگ می باشند و به صورت متناوب بر روی ساقه آرایش یافته­اند.

گلها با آرایش گرزن در بخش انتهایی ساقه اصلی، پنجه ها و شاخه ها به ظهور می رسند. هر گل دارای پنج گلبرگ، پنج کاسبرگ و پنج پرچم می باشد.رنگ گلبرگ ها از خصوصیات واریته ای بوده و از آبی تیره تا سفید و صورتی کمرنگ متغیر است.

باز شدن گلها به تدریج و از پایین به طرف بالای ساقه و طی 2تا 4 هفته اتفاق می افتد در روزهای گرم و آفتابی، بازشدن گل کمی بعد از طلوع آفتاب انجام می شود و گلبرگ ها در اوایل بعد از ظهر همان روز ریزش می یابند.(3،22)

بزرک گیاهی خودگشن است و درصد دگرگشنی به فعالیت حشرات بستگی داشته و از 0.3 تا 2درصد متغیر می باشد.میوه بزرک به صورت کپسول کوچک، خشک و عموما

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 

 

 ناشکوفا می باشد که از پنج برچه تشکیل شده است در هر برچه دو تخمک وجود دارد که توسط دیواره ای به نام دیواره برچه کاذب از هم جدا شده ­اند. در هر کپسول 6 تا 10 دانه تشکیل می شود دانه­ های بزرک به شکل بیضی مسطح با نوک تیز و به طول 5/3 تا 5 میلی­متر دیده می شوند. وزن هزار دانه در بزرک 5 تا 7 گرم است. دانه بزرک به رنگ های زرد، طلایی یا قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره دیده می شود.(1،29)

استفاده از پروژه های جهش زایی در برنامه­ های به نژادی این گیاه، به منظور ایجاد ژنوتیپ­هایی گردیده­است که روغن آنها از نظر میزان اسید چرب لینولنیک بسیار ناچیز (حدود 2%) بوده ولی دارای میزان زیادی اسید چرب لینولئیک می باشند که برای سلامتی مفید می باشند.(41)

روغن ژنوتیپ های جدید می تواند به مصارف خوراکی مانند روغن آشپزی و سالاری برسد.(19)

دانه بزرک با یک پوشش چسبناک پوشیده شده است که آن را براق ساخته و زمانی که مرطوب شود چسبناک می شود. کنجاله دانه بزرک حاوی 4/9- 5/3% صمغ است .صمغ دانه بزرک یک مخلوط پلی ساکاریدی ناهمگن است و اختلاف در ترکیب مونوساکارید ها به تنوع واریته های آن نسبت داده می شود.(10،19)

صمغ دانه بزرک پودر سفید تا کرم رنگی است که رنگ آن نشان دهنده خلوص صمغ است و به آهستگی آب جذب می کند و تشکیل محلولی با ویسکوزیته متوسط می دهد.

در ایران، دانه بزرک جز دسته دانه های با روغن خشک شونده قرار گرفته که از روغن آن تنها به منظور کاربرد در صنایع رنگ سازی استفاده می شود و کنجاله آن که منبع صمغ به شمار می آید دور ریخته می شود و می توان گفت به نوعی یک منبع درآمد ارزشمند هدر می رود.(10،19،22)